Το «Ισλαμικό Κράτος» και η αντεπανάσταση

Ο Ghayath Naisse είναι Σύρος μαρξιστής (εξόριστος στη Γαλλία), μέλος του Ρεύματος Επαναστατικής Αριστεράς και ένας από τους ιδρυτές των Επιτροπών για την Υπεράσπιση των Δημοκρατικών Ελευθεριών και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Συρία (CDF). Αρθρογραφεί σε πολλά αριστερά περιοδικά στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή.

Το άρθρο που μεταφράζουμε εξετάζει τις υλικές συνθήκες εμφάνισης και ανάπτυξης της ISIS στο Ιράκ και στη Συρία. Κυρίως όμως, αναπτύσσει μια επιχειρηματολογία, σύμφωνα με την οποία μπορούμε να κατανοήσουμε την συγκεκριμένη οργάνωση μέσα από την ανάλυση του φασιστικού φαινομένου. Ο συγγραφέας φαίνεται να αντιλαμβάνεται τους κινδύνους που εγκυμονεί μια τάση για ελαστικοποίηση των κριτηρίων τού τι είναι φασισμός, η οποία τάση εμφανίζεται τόσο στην αριστερή όσο και στην φιλελεύθερη αρθρογραφία. Γι’ αυτό και τα δικά του κριτήρια με τα οποία προσεγγίζει την ISIS υπό το πρίσμα της ανάλυσης του φασισμού, περιορίζονται αποκλειστικά στο πεδίο της ταξικής σύνθεσης και των ειδικών κοινωνικών συνθηκών εμφάνισής της. Πολύ σωστά, ο Γαγιάθ Νάισε δεν προεκτείνει αυτά τα κριτήρια ώστε να συμπεριλάβει και τις υπόλοιπες ισλαμιστικές-τζιχαντιστικές οργανώσεις της Συρίας και του Ιράκ, πράγμα που προσδίδει αξιοπιστία στο θεωρητικό του εγχείρημα, καθώς παίρνει αποστάσεις από αρκετά διαδεδομένες, αλλά αδέξιες, ταυτίσεις του ισλαμισμού με τον φασισμό.

Μάλιστα, η προσοχή με την οποία διατυπώνει την υπόθεσή του, τον κάνει ίσως να παραβλέπει μια σειρά από σημαντικά ποιοτικά χαρακτηριστικά (ή τα αναπτύσσει υπαινικτικά) που ενισχύουν πιθανόν ακόμα περισσότερο την άποψή του. Για παράδειγμα, αν και το εντοπίζει, δεν αναδεικνύει την κραυγαλέα ιμπεριαλιστική πολιτική της ISIS , η οποία υλοποιείται παράλληλα με μία προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων που κληροδότησε στη Μέση Ανατολή η ανολοκλήρωτη διαδικασία εθνικών ενοποιήσεων: η ISIS από μια ορισμένη άποψη επαναλαμβάνει με άλλους πολιτικούς όρους και με διαφορετική ιδεολογία τις προσπάθειες του Μπααθισμού και του Νασερισμού να ενοποιήσουν πολιτικά τον αραβικό κόσμο. Χωρίς φυσικά να διατηρεί τίποτα από τον όποιο προοδευτικό δυναμισμό μπορούσαν να έχουν στο ξεκίνημά τους τα κινήματα αυτά. Το στοιχείο όμως αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στη συζήτηση για τον φασισμό, καθώς τόσο ο φασισμός στην Ιταλία, όσο και ο ναζισμός στη Γερμανία εμφανίστηκαν και ως αποτέλεσμα μιας ανολοκλήρωτης διαδικασίας πολιτικο-οικονομικής ενοποίησης των χωρών τους.

Η ανάλυση του Γαγιάθ Νάισε είναι σημαντική και από μια άλλη άποψη: εισάγοντας την άποψη ότι μπορούμε να κατανοήσουμε την ISIS μέσα από την ανάλυση για το φασισμό, αποδομεί τις απόψεις εκείνες οι οποίες παρουσιάζουν τον ισλαμισμό σαν ένα αποτέλεσμα μιας υποτιθέμενης κυριαρχίας της θρησκείας στα μυαλά του κόσμου των μουσουλμανικών χωρών, η οποία καθορίζει και νοηματοδοτεί κάθε πολιτική σκέψη, σε τέτοιο σημείο μάλιστα, που να την καθιστά ριζικά διαφορετική από την πολιτική σκέψη της “Δύσης”. Η ISIS δεν εμφανίστηκε/αναπτύχθηκε επειδή έχει θρησκευτικές αναφορές, αλλά κάτω από συνθήκες ανάλογες με αυτές που επέτρεψαν την εμφάνιση του φασισμού στην Ευρώπη. Η βασικότερη από αυτές τις προϋποθέσεις είναι ο εκφυλισμός της Συριακής επανάστασης, στον οποίο συνέβαλε και η δράση της ISIS, εκτός των άλλων παραγόντων. Ως εκ τούτου, σύμφωνα με την άποψη του συγγραφέα του άρθρου, η αντιμετώπιση της απειλής της ISIS μπορεί να έρθει μόνο μέσα από τις προσπάθειες αναζωογόνησης των επαναστατικών διαδικασιών, που εξακολουθούν να επιβιώνουν κάτω από τα διπλά χτυπήματα του δικτατορικού καθεστώτος του Άσαντ και των ακροδεξιών ισλαμιστικών οργανώσεων.

e la libertà

Ghayath Naisse

Το «Ισλαμικό Κράτος» και η αντεπανάσταση

 Σύμφωνα με τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης και τους μεγάλους ηγέτες των κρατών, μια νέα απειλή έχει εμφανιστεί για την «παγκόσμια ειρήνη», από τον Ιούνη του 2014 -η απειλή της ISIS. Η ISIS παρουσιάστηκε ως άμεσος κίνδυνος, ο οποίος δεν περιορίζεται μόνο στον αραβικό κόσμο, αλλά απειλεί την «εθνική ασφάλεια» των Δυτικών και Ανατολικών ιμπεριαλιστικών κρατών, οδηγώντας το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να εγκρίνει το ψήφισμα 2170 στις 15 Αυγούστου το 2014, που επιτρέπει τη χρήση βίας ενάντια του ISIS και της Αλ Κάιντα που εξισώνεται με το Μέτωπο Νούσρα (Τζάμπχατ α-Νούσρα) -η οποίες περιγράφονται ως τρομοκρατικές οργανώσεις, και την επιβολή κυρώσεων σε όποιους τις υποστηρίζουν ή τις βοηθούν με οποιοδήποτε τρόπο. Τον Ιούλη του 2014 η ISIS ανακηρύχθηκε σε ισλαμικό χαλιφάτο στις περιοχές του Ιράκ και της Συρίας που είχε υπό έλεγχο. Θα εξετάσω παρακάτω τη δομή της ISIS και των συνθηκών που επέτρεψαν την ξαφνική επέκτασή της στην περιοχή ιδίως στο πλαίσιο των κοινωνικοοικονομικών καταστροφών και της υποχώρηση της επανάστασης στη Συρία. Θα υποστηρίξω ότι η ISIS εμφανίζει φασιστικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου τύπου, και θα αναφερθώ τέλος στις επιπτώσεις για τους επαναστάτες της Συρίας ¹.

Ιράκ, μια κατεστραμμένη χώρα

Το Ιράκ κυβερνήθηκε από το κόμμα Μπάαθ από το 1968 έως το 2003, αρχικά υπό τον Άχμαντ Χασάν αλ-Μπακρ πριν ο Σαντάμ Χουσεΐν αναλάβει την εξουσία με πραξικόπημα το 1979. Το καθεστώς αυτό, που κυβερνούσε μια χώρα με άφθονους φυσικούς πόρους -κυρίως πετρέλαιο- συνέτριψε στο εσωτερικό του Ιράκ το εργατικό και το κομουνιστικό κίνημα, τα οποία ήταν από τα μεγαλύτερα και τα πιο δραστήρια στην περιοχή. Έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να καταστείλει βίαια το κουρδικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, χρησιμοποιώντας ακόμα και χημικά όπλα εναντίον αμάχων στη Χαλάμπια.

Παρά τις σαφείς ομοιότητες στην αγριότητα και την κτηνωδία, το ιρακινό καθεστώς του Μπάαθ ξεχωρίζει από την ανταγωνιστική του και αδελφή του οργάνωση στη Συρία, ως προς την σοβινιστική Αραβική εθνικιστική ρητορική που χρησιμοποίησε εναντίον της σιιτικής εθνοτικής πλειοψηφίας του και του κουρδικού πληθυσμού. Οι δύο εθνοτικές ομάδες αποτέλεσαν το κύριο σώμα των εξαθλιωμένων μάζες, και έτσι αποτέλεσαν τη ραχοκοκαλιά του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Οι σιίτες συχνά κατηγορήθηκαν ότι ήταν Πέρσες, μια κατηγορία τυπική του Αραβικού σωβινισμού, ενώ οι Κούρδοι κατηγορήθηκαν ως ισραηλινοί «πράκτορες».

Το Ιράκ από το 1980 βρισκόταν ουσιαστικά σε εμπόλεμη κατάσταση για περισσότερο από τρεις δεκαετίες, και οι συνέπειες για την κοινωνία ήταν καταστροφικές σε κάθε επίπεδό της. Το αστικό δικτατορικό καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν εξαπέλυσε τον πρώτο πόλεμο του εναντίον του Ιράν το 1980, μια σύγκρουση που διήρκεσε οκτώ χρόνια και προκάλεσε μαζική καταστροφή στο εσωτερικό του Ιράκ. Η εκτιμώμενη ζημιά στις υποδομές της χώρας ανέρχεται μέχρι 200 με 350 δισεκατομμύρια δολάρια.

Δύο χρόνια μετά το τέλος του πολέμου με το Ιράν, στο πλαίσιο της πολιτικής μεταστροφής της Σαουδικής Αραβίας κατά του καθεστώτος και των εδαφικών διαφορών του Χουσεΐν με το Κουβέιτ, το καθεστώς εισέβαλε στην μικρή γειτονική του χώρα, τον Αύγουστο του 1990. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποίησαν αυτή την επιθετικότητα ως πρόσχημα για να επιβεβαιώσουν την ηγεμονία τους στην περιοχή και στον κόσμο καθώς το Ανατολικό Μπλοκ και η Σοβιετική Ένωση ήταν σε διαδικασία της αποσύνθεσης, και ξεκίνησαν ένα καταστροφικό πόλεμο εναντίον του Ιράκ, συντρίβοντας τα στρατεύματά του στο Κουβέιτ, σε αυτό που έγινε γνωστό ως ο Δεύτερος Πόλεμος του Κόλπου. Αυτή η εκστρατεία βομβαρδισμών εκτιμάται ότι είχε προκαλέσει ζημιά μεγαλύτερη από 232 δισεκατομμύρια δολάρια στην ιρακινή υποδομή. Ο ιμπεριαλισμός επέβαλε τότε ένα δολοφονικό αποκλεισμό της χώρας που διήρκεσε μέχρι την εισβολή του 2003 – ο Τρίτος Πόλεμος του Κόλπου, ο οποίος αποδεκάτισε ό,τι είχε απομείνει από το Ιράκ και από την κοινωνία του. Ενάμιση εκατομμύριο ιρακινοί στρατιώτες και άμαχοι έχασαν τη ζωή τους μόνο στον Πρώτο και τον Δεύτερο Πόλεμο του Κόλπου.

Οι συνολικές απώλειες που υπέστη το Ιράκ ως αποτέλεσμα των πολέμων από το 1980 εκτιμώνται σε 1.193 δισεκατομμύρια δολάρια. Με άλλα λόγια, οι ιρακινές πηγές πετρελαίου έχουν προπωληθεί για τα επόμενα 85 χρόνια. Ωστόσο, ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός νικήθηκε και αναγκάστηκε να υποχωρήσει το 2011, μετά από μια ενθουσιώδη αντίσταση των ιρακινών μαζών όλων των πολιτικών υποβάθρων. Πριν την υποχώρησή τους εγκατέστησαν ένα αδύναμο και διεφθαρμένο πολιτικό καθεστώς, μοιρασμένο πάνω στις γραμμές του θρησκευτικού διαχωρισμού. Οι πολιτικές του επιδείνωσαν τις καταστροφικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες για την πλειοψηφία του ιρακινού λαού. Μεγάλα τμήματα του πληθυσμού βρέθηκαν πολιτικά και κοινωνικά περιθωριοποιημένα για λόγους θρησκευτικούς· κυρίως όμως η πολιτική της «απομπααθοποίησης» του κράτους οδήγησε στην απόλυση από τις θέσεις τους εκατοντάδων χιλιάδων εργατών του κρατικού τομέα καθώς επίσης και αξιωματικών του στρατού, μετατρέποντάς τους σε εχθρούς του νέου καθεστώς που επέβαλαν οι ΗΠΑ. Ωστόσο, η εχθρότητα των αξιωματικών στο καθεστώς θρησκευτικού διαχωρισμού εκφράστηκε όχι ως αντιπολίτευση, αλλά ως θρησκευτική αντίδραση, τροφοδοτώντας περισσότερο την διασπαστική θρησκευτική και διεφθαρμένη πολιτική του Νουρί αλ-Μαλίκι².

Η ίδρυση της ISIS

Είναι πασίγνωστο και επαναλαμβάνεται στις περισσότερες δημοσιεύσεις ότι η αρχική ομάδα που αργότερα θα γίνει η ISIS ήταν η ομάδα «Ενοποίηση και Τζιχάντ» που ιδρύθηκε το 2004 από τον Ιορδανό Αμπού Μουσάμπ αλ-Ζαρκάουι (πραγματικό όνομα Άχμαντ αλ-Φάντελ Χαλάιλα) στον απόηχο της εισβολής των ΗΠΑ που προκάλεσε την εισροή πολλών τζιχαντιστών. Αφού είχε υποσχεθεί υποταγή στον Οσάμα Μπιν Λάντεν, η ομάδα μετονομάστηκε σε «Αλ Κάιντα για το Τζιχάντ στη Μεσοποταμία». Ωστόσο, μετά τη δολοφονία του Ζαρκάουι στις 7 Ιουνίου 2006 ανακοινώθηκε στις 15 Οκτωβρίου του ίδιου έτους ο σχηματισμός του «Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ». Στις 19 Απριλίου 2010 ο Αμπού Ομάρ αλ-Μπαγντάντι και ο Αμπού Χάμζα αλ-Μουτζάχερ διορίστηκαν επικεφαλής της οργάνωσης ενώπιον του Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι ο οποίος ανέλαβε την ηγεσία, και αργότερα ανακηρύχθηκε χαλίφης.

Το «Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ» ήταν μία από τις κορυφαίες οργανώσεις στο ιρακινό σκηνικό, καθώς είχε προσελκύσει δεκάδες Μπααθικούς αξιωματικούς του Σαντάμ Χουσεΐν, ιδιαίτερα μετά τη διάλυση των μικρότερων ομάδων στις οποίες δραστηριοποιούνταν, όπως τα Τάγματα Επανάσταση του 1920, ο Ισλαμικός Στρατός, ο Στρατός του Μουχάμαντ και ο Στρατός της Αδελφότητας Νακσαμπαντί· ο τελευταίος προερχόταν από το Μπάαθ, αλλά ακολουθούσε ισλαμιστές αρχές για να προβληθεί σε μια σουνιτική κοινότητα η οποία δεν βρήκε την πολιτική της έκφραση στο πλαίσιο του καθεστώτος που δημιουργήθηκε από την αμερικανική κατοχή.

Αυτές οι ομάδες αναπτύχθηκαν με μια θρησκευτική ρητορική ή μια ρητορική θρησκευτικού διαχωρισμού που ευνόησαν την εμφάνιση τους. Αλλά και η κοινωνικοοικονομική αποδιοργάνωση της χώρας και οι πολιτικές και θρησκευτικές διακρίσεις που κατευθύνοναντ ενάντια στους σουνίτες από το θρησκευτικό καθεστώς είχε οδηγήσει σε διαμαρτυρίες κατά της αυξανόμενης ανισότητας. Ένας από τους αξιωματικούς του Μπάαθ στον οποίο αποδίδεται η βελτίωση των οργανωτικών, στρατιωτικών και κατασκοπευτικών ικανοτήτων του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ είναι ο συνταγματάρχης Χατζί Μπακρ (το πραγματικό του όνομα Σαμίρ αλ-Χαλιφάουι). Κάποιοι άλλοι είναι ο ταξίαρχος Αμπού αλ-Μοχάνναντ Σουεϊντάνι, οι συνταγματάρχες Αμπού Μούσλιμ αλ-Τουρκμάνι, Αμπντουραχίμ αλ-Τουρκμάνι και Αλί αλ-Άσουαντ Τζάμπουρι, οι αντισυνταγματάρχες Αμπού Ομάρ α-Νάιμι, Αμπού Άχμαντ αλ-Αλουάνι, Αμπού Αμπντουραχμάν Αλ-Μπιλάουι, Αμπού Άκουιλ Μόσουλ και Αμπού Αλί αλ-Ανμπάρι. Όλοι είναι μέρος της ηγεσίας της ISIS.³

Αυτή η συγχώνευση των Μπααθικών αξιωματικών – αναθρεμμένων στην αγκαλιά ενός δεσποτικού και δογματικού καθεστώτος με σοβινιστικά και εθνικιστικά χαρακτηριστικά – με το ρεύμα Τακφίρι⁴ που υιοθέτησε τον προσανατολισμό του Τζιχάντ της Αλ Κάιντα, ενάντια στο χαοτικό σκηνικό μετά την εισβολή στο Ιράκ, έδωσε στο Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ (το οποία έγινε ISIS) τον διακριτικό χαρακτήρα που το κάνει να ξεχωρίζει από τις παραδοσιακές οργανώσεις τζιχάντ. Η ISIS στοχεύει να καθιερώσει ένα κράτος –το Χαλιφάτο- στην πιο άγρια και αντιδραστική μορφή του, μετά από μια σαφή στρατιωτική, πολιτική και επικοινωνιακή στρατηγική, συντρίβοντας οτιδήποτε αποτελεί μια δημοκρατική και προοδευτική κοινωνία.

Η δομή της ISIS

Απ’ την αρχή της επανάστασης το συριακό καθεστώς αντιλήφθηκε την απειλή που συνιστούν για την επιβίωσή του οι ειρηνικές μαζικές διαμαρτυρίες· ως εκ τούτου, έθεσε ως στόχο να τις υπονομεύσει απεικονίζοντάς τες ως τρομοκρατικές και ισλαμιστικές (τακφίρι). Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους της επανάστασης οι υπηρεσίες πληροφοριών του καθεστώτος χρησιμοποίησαν τα social media για να διαδώσουν πλάνα από βίντεο με φρικτά βασανιστήρια και δολοφονίες διαδηλωτών που έγιναν από το δικό τους καθεστώτος, ενώ πρόβαλαν τον θρησκευτικό χαρακτήρα των πράξεων τους, προκειμένου να απεικονίσουν την επανάσταση ως μια σουνιτική θρησκευτική εξέγερση. Αυτή η σκόπιμη πολιτική πραγματοποιήθηκε με πανούργο κυνισμό. Προς το τέλος του 2011 και στις αρχές του 2012, το καθεστώς απελευθέρωσε επίσης εκατοντάδες τζιχαντιστές που είχε θέσει υπό κράτηση κατά τα προηγούμενα έτη, μετά την επιστροφή τους από το Ιράκ.

Ο αρχικός πυρήνας απ’ τον οποίο προέκυψε το Μέτωπο Νούσρα δραστηριοποιούνταν ήδη στην οργάνωση του «Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ», η οποία στη συνέχεια τους έστειλε στη Συρία για να ιδρύσουν τοπικό τμήμα της Αλ Κάιντα. Η οργάνωσης που έγινε γνωστή ως Μέτωπο Νούσρα γρήγορα απέκτησε φήμη και επιρροή στη Συρία, λόγω του ζήλου και της πειθαρχίας των αγωνιστών της, καθώς και της ποιότητας και της ποσότητας του στρατιωτικού εξοπλισμού της, η οποία ξεπέρασε κατά πολύ αυτή του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (FSA). Για τους λόγους αυτούς, απηύθυνε έκκληση σε πολλούς νέους της Συρίας οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να πολεμήσουν εναντίον του καθεστώτος. Τότε δεν υπήρχε καμία δημόσια συζήτηση για κανένα σχέδιο ίδρυσης ενός ισλαμικού κράτους.

Τον Απρίλιο του 2013, αφότου ο Αμπού Μπακρ Αλ-Μπαγντάντι -τότε επικεφαλής του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ- διέταξε τη συγχώνευση του Μετώπου Νούσρα με την οργάνωσή του, υπήρξε μια διάσπαση στο μέτωπο Νούσρα μεταξύ εκείνων που παρέμεναν πιστοί στον Μπαγντάντι και εντάχθηκαν σ’ αυτό που έγινε γνωστό ως ISIS, και εκείνων που φιλοδοξούσαν να παραμείνουν μια χωριστή οργάνωση. Αυτή η διάσπαση σύντομα μετατράπηκε σε μία ανοικτή ένοπλη αντιπαράθεση μεταξύ των δύο ομάδων, που, παρά τις ομοιότητες στις αντιδραστικές και τρομοκρατικές ιδεολογίες τους, είχαν παρ’ όλα αυτά αντικρουόμενα υλικά συμφέροντα και στρατηγικές. Για να παραφράσω τον Ιταλό φιλόσοφο Αντόνιο Λαμπριόλα: «Οι ιδέες δεν πέφτουν από τον ουρανό και τίποτα δεν έρχεται απ’ τα όνειρα.»

Για να κατανοήσουμε περισσότερο τις διαφορές ανάμεσα στις δύο πλευρές θα πρέπει να τονιστεί η επίδραση της συγχώνευσης μεταξύ των Μπααθικών εθνικιστών και των σαλαφιτών τζιχαντιστών μέσα σ’ αυτό που έγινε η ISIS. Όταν ο ηγέτης της Αλ Κάιντα, ο Αϊμάν Αλ-Ζαουάχρι ζήτησε την διάλυση της ISIS, τον Ιούνιο του 2013 για να επαναφέρει την διάκριση των οργανώσεων και τα αντίστοιχα περιθώρια ελιγμών μεταξύ του Μετώπου Νούσρα και του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ, ο Αμπού Μοχάμεντ Αλ-Αντνάνι απάντησε: «Αν γίνει δεκτή η απόφαση να διαλυθεί το κράτος (δηλαδή το ISIS), θα ήταν μια αναγνώριση των συνόρων του Sykes-Picot».⁵ Πράγματι, σε μία από τις προπαγανδιστικές εκστρατείες της, η ISIS διέδωσε ευρέως σκηνές που απεικονίζουν τη συμβολική καταστροφή μέρους του συνοριακού φράχτη μεταξύ του Ιράκ και της Συρίας, στις αρχές Ιουνίου 2014.

Η ISIS μείγμα «εθνικισμού» και εξτρεμιστικού Ισλαμισμού πηγαίνει πέρα από τα σύνορα του Ιράκ και της Συρία και επικαλείται το μακρινό παρελθόν μιας μουσουλμανικής αυτοκρατορίας. Ο Αμπού Μπακρ Αλ-Μπαγντάντι, δήλωσε στις 30 Ιουλίου 2013: «Θα ανανεώσουμε την εποχή της Ούμα [το μουσουλμανικό έθνος], δεν θα αναπαυθούμε πριν απελευθερώσουμε τους μουσουλμάνους αιχμαλώτους οπουδήποτε και αν βρίσκονται, θα ξαναπάρουμε την Ιερουσαλήμ και την Ανδαλουσία και θα κατακτήσουμε την Ρώμη», με στόχο να κολακεύσει τα εθνικιστικά και τα θρησκευτικά αισθήματα, και να παρουσιάσει τον εαυτό του ως εχθρό του σιωνιστικού κράτους και της Δύσης, αν και με ένα πολύ αντιδραστικό τρόπο. Στο μήνυμά του τόνισε την αγάπη της ISIS για την μάχη και τη βία, ακόμη και στα θρησκευτικά κηρύγματα: «Η μάχη είναι μέρος και του κηρύγματος, και θα σύρουμε τους ανθρώπους στον ουρανό σε αλυσίδες.»⁶

Ο Αντνάνι σε ομιλία του τον Αύγουστο του 2013, επέμεινε στη σημασία της διάπλασης του Ισλαμικού Κράτους· δεν ήταν αντίθετος στις άλλες οργανώσεις Τζιχάντ οι οποίες έχουν «αγκαλιάσει πραγματικά το Ισλάμ στην πίστη και στην πράξη», αλλά απαίτησε την υποταγή τους στο ισλαμικό κράτος πριν καν ανακηρυχθεί. Ωστόσο, ο ίδιος καταδίκασε έντονα την αιγυπτιακή Μουσουλμανική Αδελφότητα -τα μέλη της οποίας ο Ζαουάχρι είχε αποκαλέσει «αδέρφια μου» – χαρακτηρίζοντάς την ως «τίποτα άλλο από ένα κοσμικό κόμμα με ισλαμικό μανδύα, που είναι χειρότερη και πιο αποκρουστική από τους κοσμικούς».⁷

Μπορούμε, επομένως, να επισημάνουμε ότι η ιδεολογία και η πολιτική της ISIS αποτελεί μια ρήξη με μια ολόκληρη σειρά άλλων ισλαμιστών αντιδραστικών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων των ομάδων Τζιχάντ όπως η Αλ Κάιντα και το συριακό της τμήμα. Έχουμε ήδη αναφερθεί στις υλικές ρίζες αυτής της ρήξης, η οποία δεν μπορεί να περιοριστεί στις αντίθετες ερμηνείες θρησκευτικών κειμένων ή στον θρησκευτικό «σεχταρισμό», όπως προσπαθούν να μας κάνουν να πιστέψουμε οι αναλύσεις της σύγκρουσης από τους φιλελεύθερους αντιπάλους τους. Ο Καρλ Μαρξ έγραψε στον πρόλογο του στη Συμβολή στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας: «Δεν μπορούμε να κρίνουμε μια περίοδο μετασχηματισμού από τη συνείδηση της, αλλά, αντιθέτως, αυτή η συνείδηση πρέπει να εξηγηθεί από τις αντιφάσεις της υλικής ζωής».⁸ Οι περισσότεροι από τους μαχητές και τους ηγέτες της ISIS δεν είναι Σύροι, σε αντίθεση με τον μεγάλο αριθμό Σύρων στις τάξεις του Μετώπου Νούσρα. Αυτό μπορεί να εξηγήσει εν μέρει την αναγνώριση από τους τελευταίους της ιδιαιτερότητας της κατάστασης στη Συρία. Επιπλέον, οι δύο οργανώσεις ανταγωνίζονται και συγκρούονται για υλική επιρροή και πόρους, όπως τα κοιτάσματα πετρελαίου και τη διέλευση των συνόρων.

Η ταχεία κατάκτηση και η κατοχή της Μοσούλης στο Ιράκ στις 10 Ιουνίου 2014, μαζί με τις γειτονικές περιοχές των Γιαζίντι και των Κούρδων, και οι απεχθείς σφαγές που διαπράχθηκαν εναντίον αμάχων και στρατιωτών, ήταν οι πρόδρομοι για την ανακήρυξη του Ισλαμικού Κράτους και την υποταγή στον Αλ-Μπαγντάντι -στις 29 Ιούνη του 2014- για την οποία η οργάνωση είχε απευθύνει ανοιχτή έκκληση. Αυτό έχει δώσει στην ISIS τον αποτελεσματικό έλεγχο σε μια ευρεία περιοχή στο Ιράκ και τη Συρία, που ανέρχεται στο ένα τρίτο της επιφάνειας και των δύο χωρών.

Εξτρεμιστικές ισλαμικές ομάδες ήρθαν να κυριαρχήσουν σταδιακά στον ένοπλο αγώνα στις «απελευθερωμένες» περιοχές στη Συρία, λόγω της αδυναμίας της οργάνωσης του FSA και της έλλειψης εξοπλισμού, ύστερα από την αθέτηση της υπόσχεσης των «Φίλων της Συρίας» να τον εξοπλίσουν.⁹ Στην πραγματικότητα, δεν σκόπευαν ποτέ να εξοπλίσουν κανονικά τον FSA, αλλά του είχαν στείλει κάποιο ελαφρύ οπλισμό που θα μπορούσε μόνο να αποτρέψει την εξολόθρευσή του. Ταυτόχρονα, οι περιφερειακές χώρες, όπως η Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και η Τουρκία, καθώς και τα νεφελώδη φιλο-Τζιχάντ δίκτυα στην περιοχή του Κόλπου εφοδίασαν τις εξτρεμιστικές ομάδες της Τζιχάντ με απεριόριστη σχεδόν προμήθεια όπλων και με χρήματα. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα σ’ αυτές οι ομάδες να επιβάλουν την ηγεμονία τους πάνω από τη συντριπτική πλειοψηφία των περιοχών που είχε φύγει από τα χέρια του καθεστώτος, όπως έγινε εμφανές το 2014.

Η ανάπτυξη της ISIS στη Συρία

Είναι απαραίτητο να τεθεί η αυξανόμενη κυριαρχία των αντεπαναστατικών δυνάμεων -ISIS, Μέτωπο Νούσρα, Αχράρ α-Σιάμ και άλλες αντιδραστικές ομάδες τζιχάντ- στις «απελευθερωμένες» περιοχές, στο χρονικό πλαίσιο της άνοιξης του 2013. Θα πρέπει επίσης να συσχετιστεί με τις κοινωνικές συνθήκες των μαζών της Συρίας στις απελευθερωμένες περιοχές: είχαν υποστεί έναν αιματηρό πόλεμο που διεξήχθη από τις δυνάμεις του καθεστώτος και κατέστρεψε τις κοινωνικές υποδομές, τις γειτονιές, τα δημοτικά συμβούλια και όλες τα στοιχεία της πολιτικής και της αγροτικής ζωής. Αυτός ο πόλεμος διεξάγονταν εναντίον των ανεπαρκώς εξοπλισμένων και οργανωμένων λαϊκών δυνάμεων που ονομάζονταν «Ελεύθερος Συριακός Στρατός».

Μπορούμε να θεωρήσουμε τα βάσανα των μαζών στις απελευθερωμένες περιοχές, στις αρχές του 2013 ως τις αντικειμενικές συνθήκες που επέτρεψαν εν μέρει την ανάπτυξη και την πρόοδο των εξτρεμιστικών, αντιδραστικών δυνάμεων, με την ISIS στο τιμόνι. Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2013 από το Συριακό Κέντρο Ερευνών και Μελετών με τίτλο «Κοινωνικοοικονομικές πραγματικότητες στο φως της συριακής επανάστασης» συνοψίζει την κατάσταση στις απελευθερωμένες περιοχές τον Μάρτιο 2013:

«Στην περίπτωση της Συρίας, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, οι βομβιστικές επιθέσεις, οι συλλήψεις και οι μαζικές μετακινήσεις έχουν επηρεάσει τις ανθρωπιστικές και οικονομικές συνθήκες του συριακού λαού. Παρά τον αυξανόμενο ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, η κρίση έχει οδηγήσει σε επιδείνωση των κοινωνικών σχέσεων και σε διάδοση του εξτρεμισμού και του φανατισμού· έχει επηρεάσει αρνητικά τα κοινωνικά πρότυπα και τις αξίες, και αφύπνισε εκδικητικές ιδέες και συμπεριφορές. Όλο αυτό έχει προκαλέσει τεράστια απώλεια της κοινωνικής αρμονίας και της αλληλεγγύης, καθώς και του ανθρώπινου δυναμικού με την κοινωνικο-πολιτιστική έννοια, σε μια ανεπανόρθωτη κλίμακα. Έχει συμβάλει στην αύξηση των βίαιων παράνομων κερδών και στην ενίσχυση των παραγόντων της αντιστροφής της ανάπτυξης.»¹⁰

Φυσικά, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση έχει επιδεινωθεί από τότε, ενώ εκτιμάται ότι 6,7 εκατομμύρια Σύροι έχουν πέσει κάτω από το όριο της φτώχειας από την έναρξη της επανάστασης, πράγμα που σημαίνει ότι σήμερα, περισσότερο από το ήμισυ των Σύρων είναι φτωχοί. Έως την άνοιξη του 2013, περισσότεροι από 2,3 εκατομμύρια εργαζόμενοι στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα είχαν χάσει τις δουλειές τους, με τα εθνικά επίπεδα ανεργίας να εκτιμώνται σε περίπου 50 τοις εκατό σήμερα.

Οι εργαζόμενοι πήραν μέρος στις διαδηλώσεις μετά την έναρξη της επανάστασης, αλλά όχι ως τμήμα του εργατικού κινήματος, λόγω της απουσίας ανεξάρτητου συνδικάτου ή επαναστατικών πολιτικών δομών. Πράγματι, η κυριαρχούσα κλίκα ανέχεται μόνο το κόμμα Μπάαθ ή τους δορυφόρους του, όπως το Κομμουνιστικό Κόμμα του Μπακντάς¹¹ και διάφορα παρακλάδια του, που όλα χαρακτηρίζονται από τις ίδιες οπορτουνιστικές πολιτικές και την προδοσία απέναντι στην εργατική τάξη. Η έκθεση του Συριακού Κέντρου Έρευνών και Μελετών αναφέρει ότι:

«Περισσότεροι από 85.000 εργαζόμενοι απολύθηκαν κατά το πρώτο έτος της επανάστασης. Οι μισές από τους απολύσεις αφορούν τη Δαμασκό και τα προάστιά της. Ο αριθμός αυτός δεν περιλαμβάνει τις περιοχές της Χομς, της Χάμα και του Ιντλίμπ, όπου, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, 187 εταιρείες του ιδιωτικού τομέα είχε κλείσει μεταξύ 1ης Ιανουαρίου 2011 και της 28ης Φεβρουαρίου 2012. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα στοιχεία αυτά στερούνται αξιοπιστίας, καθώς ο αριθμός των βιοτεχνιών και των εργοστασίων που έκλεισαν είναι πιο κοντά στις 5000, εκτός από τις επιχειρήσεις αγορών και εμπορίου που λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν στην Χομς, το Χαλέπι και σε άλλες περιοχές.»¹²

Στις αρχές του 2013, μισό εκατομμύριο σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς και πολλά υπέστησαν ζημιές, οι οποίες αναγκάζουν το ένα τρίτο του πληθυσμού της Συρίας να αναζητήσει καταφύγιο σε γειτονικές χώρες ή σε ασφαλέστερες περιοχές στο εσωτερικό της Συρίας. Μέχρι το 2014, οι μισοί από τους ανθρώπους της Συρίας θεωρήθηκαν εκτοπισμένοι ή έγιναν πρόσφυγες. Σε αυτές τις συνθήκες της κοινωνικοοικονομικής καταστροφή, της κοινωνικής αποσύνθεσης και της ανθρώπινης ερημοποίησης, η ISIS και άλλες οι αντιδραστικές ομάδες τζιχάντ είχαν την ελευθερία να αναπτυχθούν και να επιβάλουν την ηγεμονία τους. Η άλλη προϋπόθεση για την ανάπτυξή τους ήταν η συντριβή και η περιθωριοποίηση του Ελεύθερου Συριακού Στρατού ως βασικής μορφής της λαϊκής αντίστασης στη βία και την αγριότητα του καθεστώτος Μπάαθ.

Η συντριβή του λαϊκού δημοκρατικού κινήματος

Η πόλη της Ράκα, η οποία ήταν η πρώτη που απελευθερώθηκε από τον έλεγχο των δυνάμεων του καθεστώτος, τον Μάρτιο του 2013, μπορεί να θεωρηθεί ένα κεντρικό μοντέλο για τη μελέτη των σχέσεων της ISIS με το λαϊκό κίνημα. Τα πολιτιστικά, πολιτικά και λαϊκά κινήματα της Ράκα είχαν ανθήσει μετά την απελευθέρωσή της, πριν πέσουν κάτω από ζυγό της ISIS. Ο Ρίτσαρντ Σπένσερ δημοσιογράφος της Sunday Telegraph αναφέρει από τη Ράκα στις 30 Μαρτίου 2013:

«Η πόλη της Ράκα κυριαρχείται από τις φιλελεύθερες ομάδες της αντιπολίτευσης. Αυτή η πόλη στη βόρεια Συρία έχει δει την εμφάνιση πολλών κύκλων φιλοσοφικής και πολιτικής συζήτησης, και μία από τις ομάδες συμμετείχε στη δενδροφύτευση για την προστασία του περιβάλλοντος, σε ένα θερμοκήπιο στο κέντρο της πόλης. Η ένταση και η ζωτικότητα των δραστηριοτήτων αυτών είναι περισσότερο από εντυπωσιακή. Ακτιβιστές έχουν ξεκινήσει διάφορες καμπάνιες (“Οι δρόμοι μας αναπνέουν την ελευθερία”, “Η σημαία μας”, “Το ψωμί μας”), μια έκθεση χειροτεχνίας και καλλιτεχνικής δημιουργίας για τις οικογένειες των μαρτύρων, καθώς και μια εβδομαδιαία εκστρατεία καθαριότητας ενός από τους κεντρικούς δρόμους της πόλης που ονομάζεται “Η Ράκα μας είναι ένας παράδεισος”».¹³

Η κατάσταση στην Ράκα καθρεφτίζει την κατάσταση στις πιο απελευθερωμένες πόλεις και περιοχές πριν αναλάβει το ISIS. Ένοπλες ομάδες, ισλαμιστές και άλλοι, έχουν φυσικά διαπράξει πράξεις βίας, συμπεριλαμβανομένων των αυθαίρετων συλλήψεων και των εκτελέσεων με συνοπτικές διαδικασίες εναντίον αγωνιστών, αλλά το ISIS έχει ξεχωρίσει για την βάναυση και συστηματική καταστολή οποιασδήποτε μορφής ή ανεξάρτητου δημοκρατικού ακτιβισμό, και την επιβολή των ολοκληρωτικών και αντιδραστικών κοινωνικών πρακτικών στους πληθυσμούς που έχουν βρεθεί κάτω από τον έλεγχό της.

Η Ανεξάρτητη Διεθνής Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξέταση της Αραβικής Δημοκρατίας της Συρίας δημοσίευσε μια έκθεση με τίτλο «Η βασιλεία του τρόμου: Ζώντας υπό την ISIS στη Συρία», στις 14 Νοεμβρίου 2014, δηλώνοντας ότι η ISIS «έχει εξαπλώσει τον φόβο στη Συρία με τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητα».¹⁴ Απαίτησε οι ηγέτες της ISIS να διωχθούν από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Η έκθεση, με βάση τις μαρτυρίες των θυμάτων και 300 αυτοπτών μαρτύρων, λέει ότι «η λεγόμενη ISIS επιδιώκει να μεταφέρει την εξουσία της σε περιοχές που ελέγχει, για να δείξει τη δύναμή της να προσελκύει νεοσύλλεκτους, και να απειλήσει άτομα, ομάδες ή κράτη που αμφισβητούν την ιδεολογία της»· ότι «έχει αναλάβει μια πολιτική επιβολής διακρίσεων με κυρώσεις, όπως φόρους ή αναγκαστικούς προσηλυτισμούς -με βάση την εθνοτική ή την θρησκευτική ταυτότητα, καταστροφές θρησκευτικών χώρων και συστηματική εκδίωξη των μειονοτικών κοινοτήτων».¹⁵ Η έκθεση προσθέτει ότι «η ISIS έχει αποκεφαλίσει, πυροβολήσει και λιθοβολήσει άνδρες, γυναίκες και παιδιά σε δημόσιους χώρους σε πόλεις και χωριά σε όλη την βορειοανατολική Συρία» και «τα πτώματα τοποθετούνται σε δημόσια θέα, συχνά σε σταυρούς, έως και τρεις ημέρες, για χρησιμοποιηθούν ως προειδοποίηση προς τους κατοίκους της περιοχής. Μάρτυρες είδαν σώματα που αιμορραγούσαν να κρέμονται σε διασταυρώσεις και κεφαλιών τοποθετημένων στα κάγκελα των πάρκων».¹⁶ Η έκθεση αποκαλύπτει βιασμούς που διαπράττονται κατά των γυναικών, με αποτέλεσμα οι οικογένειες να παντρευτούν τα ανήλικα κορίτσια τους από το φόβο ότι θα τα παντρέψουν βίαια με μαχητές της ISIS. Αναφέρει επίσης δημόσια εφαρμογή της «ποινής του νόμου», όπως κόψιμο χεριών για τους «κλέφτες» ή λιθοβολισμό και σταυρώσεις για να σπείρουν τον φόβο στον τοπικό πληθυσμό.

Το πορίσματα αυτής της Επιτροπής αποκαλύπτει ότι η βάρβαρη αυτή οργάνωση, οι τάξεις της οποίας αποτελούνται ως επί το πλείστον από αλλοδαπούς, «δίνει προτεραιότητα στα παιδιά ως ένα όχημα για την εξασφάλιση μακρόχρονης αφοσίωσης, υποταγής στην ιδεολογία της και στελέχωσής της με αφοσιωμένους μαχητές που θα δουν τη βία ως τρόπο ζωής».¹⁷

Το κράτος της ISIS… «Θα σύρουμε τους άνθρωπους στον ουρανό με αλυσίδες!»

Σε αντίθεση με άλλες σαλαφιτικές ομάδες τζιχάντ, η ISIS έχει ως άμεσο στόχο της την οικοδόμηση ενός κράτους και μιας κοινωνίας ενός συγκεκριμένου τύπου, με τη δύναμη των όπλων και τη βία. Μετά την καταπολέμηση του FSA και των ανταγωνιστικών ομάδων Τζιχάντ, η ISIS παγίωσε τις πηγές χρηματοδότησής της, και συγκεκριμένα τις πετρελαιοπηγές και τα σημεία διέλευσης των συνόρων. Ανάγκασε χιλιάδες μέλη της φυλής Σιάιτατ στο Ντέιρ Έζορ να διαφύγουν, μετά τη βάναυση δολοφονία εκατοντάδων από αυτούς κατά τη διαδικασία ανάληψης του ελέγχου των δύο πετρελαιοπηγών, τον Ιούλιο του 2014, μία εκ των οποίων είναι το κοίτασμα πετρελαίου και φυσικού αερίου αλ-Άμορ, το μεγαλύτερο στην επαρχία Ντέιρ Έζορ. Ο δικτυακός τόπος Middle East Online αποκαλύπτει σε έκθεση που δημοσιεύθηκε στις 13 Αυγούστου 2014, ότι η ISIS είχε 50 κοιτάσματα πετρελαίου στη Συρία υπό τον έλεγχό της και 20 ακόμη στο Ιράκ· ο ιρακινός στρατός έχει πάρει πίσω κάποια από αυτά τα κοιτάσματα πετρελαίου από τότε, αλλά η ISIS μπορεί, ωστόσο, να υπολογίζει σε 3 εκατομμύρια δολάρια περίπου την ημέρα έσοδα από το πετρέλαιο. Εισπράττει επίσης, κατ’ εκτίμηση 60 εκατομμύρια δολάρια από φορολόγηση κάθε μήνα -κυρίως από εμπόρους- χωρίς να υπολογίζουμε τις άλλες πηγές εσόδων, όπως τα λύτρων ομηρίας, τις εισπράξεις από πώληση κλεμμένων αρχαιολογικών αντικειμένων στη μαύρη αγορά, ή την χρηματοδότηση από συμπαθούντες στις χώρες του Κόλπου και της Ευρώπης.

Η βία και η τρομοκρατία δεν είναι το μόνο μέσο που χρησιμοποιεί η ISIS για να εξασφαλίσει τη λαϊκή συναίνεση στις περιοχές που ελέγχει. Μετά τη διάπραξη των σφαγών εναντίον των φυλών Σιάιτατ, η οργάνωση διένειμε ηλεκτρική ενέργεια, καύσιμα και τρόφιμα στους εξαθλιωμένους κατοίκους. Αφού έβαλε ένα τέλος στις λεηλασίες και τις κλοπές, και τιμώρησε τους «κλέφτες», η ISIS απέκτησε κάποια σχετική λαϊκή υποστήριξη μεταξύ των πιο φτωχών και περιθωριοποιημένων. Έχει επίσης αρχίσει την καταβολή των πενιχρών επιδομάτων σε ανέργους και 300 δολαρίων το μήνα στους μαχητές της για τους οποίους εξασφαλίζει διαμονή και άλλες βασικές ανάγκες, ενώ ο τοπικός πληθυσμός ζει σε άθλιες συνθήκες. Ως εκ τούτου, η ISIS έχει γίνει κάτι σαν πόλος έλξης για αυτές τις κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες που δεν έχουν βρει καμία κατάλληλη πολιτική έκφραση των ταξικών τους συμφερόντων.

Η ISIS διαχειρίζεται και παρεμβαίνει σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής των ανθρώπων στην πρωτεύουσα της Ράκα, καθώς και σε οποιαδήποτε περιοχή που ελέγχει. Τα μέλη της περιπολούν στους δρόμους της Ράκα με AK-47s [καλάζνικοφ] και πιστόλια -αυτοί είναι οι μόνοι που επιτρέπεται να φέρουν όπλα. Η ISIS έχει δημιουργήσει δύο διαφορετικές αστυνομικές δυνάμεις (ισλαμική αστυνομία) επιφορτισμένες με την εποπτεία των ανδρών και των γυναικών. Την ταξιαρχία «Αλ-Χάνσα» που αποτελείται από ένοπλες γυναίκες-μέλη της οργάνωσης, που έχουν το δικαίωμα να σταματούν και να ψάχνουν κάθε γυναίκα στο δρόμο, και την «Αλ Χάσμπα», που κάνει το ίδιο για τους άνδρες. Οι δύο αστυνομικές ταξιαρχίες είναι επίσης υπεύθυνες για την επιβολή της της σαρία (ισλαμικός νόμος) σύμφωνα με την ερμηνεία της ISIS.

Αλλά η ISIS προχώρησε περισσότερο στη δημιουργία κρατικών θεσμών, και σχημάτισε κυβέρνηση στην Ράκα με υπουργεία παιδείας, δημόσιας υγείας, νερού και ηλεκτρικής ενέργειας, θρησκευτικών υποθέσεων και άμυνας. Αυτά τα υπουργεία λειτουργούν στα παλιά κυβερνητικά κτίρια της Συρίας.

Πίσω στο 2013, οι περισσότεροι Σύριοι στις παραπάνω περιοχές θεωρούσαν την ISIS «ξένη» και «κατοχική» οργάνωση, όπως περιγράφεται από τον ακτιβιστή βάσης στο Ντέιρ Έζορ: «ένα κίνημα εποίκων, όπως το Ισραήλ έχει καταλάβει την Παλαιστίνη με τους εποίκους».¹⁸ Αυτή παραμένει η κυρίαρχη άποψη μεταξύ του πληθυσμού των περιοχών αυτών. Ωστόσο, η ISIS έχει καταφέρει να βρει μια ελάχιστη κοινωνική υποστήριξη. Σε μια αποκαλυπτική δήλωση για την ιστοσελίδα «Raqqa Is Being Slaughtered Silently», ένας τοπικός ακτιβιστής σημειώνει ότι η ISIS δεν έχει προτείνει ένα σχέδιο εθνικοποίησης, ούτε και οποιαδήποτε νόμο που να περιορίζει την απληστία και την αρπακτικότητα των μεγάλων μονοπωλιακών εμπόρων με τους οποίους η οργάνωση απολαμβάνει καλές σχέσεις.

Τι είναι ο «Daeshism»;

Μια γρήγορη μελέτη της εξέλιξης της ISIS ως οργάνωσης που βγαίνει από το περιβάλλον της Τζιχάντ και του υπεραντιδραστικού ισλαμιστού ρεύματατος δεν είναι αρκετή για να εξηγήσει την ιδεολογική και πρακτική ιδιαιτερότητά της σε σύγκριση με τη συντριπτική πλειοψηφία των οργανώσεων Τζιχάντ, όπως η κυρίαρχη Αλ Κάιντα. Αυτό δείχνει ότι η ίδια η εμφάνιση της ISIS αποτελεί ρήξη με αυτές τις σαλαφιτικές ομάδες τζιχάντ, από το σημείο όπου η ISIS επεδίωξε να διαλύσει αυτές τις άλλες ομάδες. Από την άλλη πλευρά, μπορεί κανείς να παρατηρήσει μια τάση προς την υιοθέτηση των χαρακτηριστικών της ISIS [«ISISisation»] από ολόκληρα τμήματα οργανώσεων Τζιχάντ, με πιο σημαντικό το Μέτωπο Νούσρα. Πράγματι, φαίνεται να έχει χωριστεί σε δύο διαφορετικές ομάδες, με την μία που μιμείται την πρακτική και τις θέσεις της ISIS, και την άλλη που παραμένει «πιστή στον εαυτό της». Το κίνημα Αχράρ α-Σιαμ φαίνεται να έχει διατηρήσει την ταυτότητα του σαλαφιτικού Τζιχάντ, έστω και αν ορισμένες από τις ταξιαρχίες του, είναι πρόθυμες να υιοθετήσουν τον «Νταεσισμό» [«Daeshism»].¹⁹ Αλλά η χειρότερη πτυχή αυτών των τάσεων είναι το γεγονός ότι πολλές αντιδραστικές ομάδες τζιχαντιστών έχουν υποσχεθεί υποταγή στην ISIS και στο Χαλιφάτο της σε όλη τη Βόρεια Αφρική και σε άλλες περιοχές.

Ορισμένοι θα ισχυριστούν ότι δεν υπάρχει κανένα πολιτικό ή πρακτικό ενδιαφέρον στην προσπάθεια για διερεύνηση και αποκάλυψη των άλλων χαρακτηριστικών της ISIS, στο μέτρο που αποτελεί μία από τις πτυχές της αντιδραστικής αντεπανάστασης. Αλλά αυτό το «καινοφανές» φαινόμενο δεν μπορεί να νοηθεί, όπως είδαμε παραπάνω, εκτός του υλικού και του κοινωνικοοικονομικού πλαισίου στο οποίο αναπτύσσεται. Δεν είναι δυνατόν να αντιταχθούμε στην ISIS πολιτικά, χωρίς κατ’ αρχάς να κατανοήσουμε τις υλικές συνθήκες που οδήγησαν στην εμφάνιση και την επέκτασή της, πριν από τον σχεδιασμό των κατάλληλων πολιτικών για την αντιμετώπισή της από τη σκοπιά των καταπιεσμένων και εκμεταλλευόμενων τάξεων, δηλαδή από μια μαρξιστική σκοπιά.

Έχουμε παρουσιάσει εδώ τη γένεση της ISIS σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, ως αντιδραστική και αντεπαναστατική δύναμη, και την επέκταση της επιρροής της στο Ιράκ και τη Συρία. Είναι αναγκαίο να υπενθυμίσουμε ότι έχουμε επικεντρωθεί στα εγκατεστημένα καθεστώτα και στη βάρβαρη, αντιδραστική τους πολιτική περιθωριοποίησης, ως μία από τις βασικές αιτίες, μαζί με την ιμπεριαλιστική επέμβαση, που επέτρεψαν την εμφάνιση της ISIS. Η αμερικανική κατοχή του Ιράκ κατέστρεψε ό,τι απέμεινε από την υποδομή και τον κοινωνικό ιστό της χώρας, και δημιούργησε τις συνθήκες για την ανάπτυξη αυτών των κινημάτων. Περισσότερο κι απ’ αυτό, ο «Πόλεμος κατά της ISIS», με τις ΗΠΑ στο τιμόνι ενός ιμπεριαλιστικού συνασπισμού, δεν θα νικήσει την ISIS, αλλά θα της δώσει αντιιμπεριαλιστικά διαπιστευτήρια που θα χρησιμοποιήσει για να αποκτήσει λαϊκή συμπάθεια.

Η εμφάνιση της ISIS, λαμβάνοντας υπόψη τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της σε σύγκριση με τις παραδοσιακές ομάδες τζιχαντιστών, την ξαφνική και απροσδόκητη εμφάνισή της στο πλαίσιο μιας επαναστατικής διαδικασίας στη Συρία και το γεγονός ότι έχει συντρίψει κάθε εκδήλωση της επανάστασης στην επικράτειά της, επιβάλλοντας ένα ιδεολογικό και κοινωνικό τρόπο ζωής για τους κατοίκους, και κατασκευάζοντας το «δικό της» κράτος, μας υποχρεώνει να εξετάσουμε την ISIS ως φαινόμενο μέσα από την εμπειρία του φασισμού. Η προσέγγιση αυτή δεν αφορά στις λεπτομέρειες του φασισμού στην Ευρώπη, αλλά στη σχέση με τα νέα φασιστικά κινήματα, μέσα σε ένα συγκεκριμένο και περιορισμένο πλαίσιο.

Αυτή η επικίνδυνη στροφή στην πορεία της επανάστασης της Συρίας και στην ιστορία της χώρας εξέπληξε πολλούς, και έτσι «η ιστορική και ατομική μοίρα ξαφνικά έγινε ίδια για χιλιάδες ανθρώπους, και αργότερα για εκατομμύρια. Δεν είχαν ηττηθεί μόνο οι κοινωνικές τάξεις και δεν είχαν υποκύψει μόνο τα πολιτικά κόμματα, αλλά η ύπαρξη, η φυσική επιβίωση, του συνόλου των ανθρώπινων ομάδων ξαφνικά έγινε προβληματική». Αυτός είναι ο τρόπος που περιέγραψε την άνοδο του φασισμού ο επαναστάτης μαρξιστικής διανοούμενος Ερνέστ Μαντέλ.²⁰ Ο ορισμός που δόθηκε από την σταλινική Κομμουνιστική Διεθνή (Κομιντέρν) στη δεκαετία του 1930 και η κοινή αποδοχή ότι ο φασισμός δεν είναι τίποτε άλλο «από τη δύναμη του χρηματιστικού κεφαλαίου» δεν ισχύει για την ISIS, και σε κάθε περίπτωση αυτό δεν ήταν αρκετό για να ερμηνεύσει είτε την εμφάνιση του φασισμού στην Ευρώπη εκείνη την εποχή, είτε τα νέα φασιστικά κινήματα που αναπτύσσονται στην Ευρώπη ή αλλού.

Ο Λέον Τρότσκι ήταν ο πιο επιφανής μαρξιστής διανοούμενος που εξήγησε και ανέλυσε την ανάδυση του φασισμού στην Ευρώπη. Όχι μόνο είπε ότι ο φασισμός «μεταφέρεται στην εξουσία πάνω στους ώμους των μικροαστών», αλλά πρόσφερε μια βαθιά και εμπεριστατωμένη ανάλυση του φαινομένου. Τα κοινωνικά στρώματα από τα οποία ο φασισμός αντλεί υποστήριξη είναι αυτό που αποκαλεί «ανθρώπινη σκόνη», που αποτελούνται από τους βιοτέχνες και μαγαζάτορες των πόλεων, τους δημόσιους και ιδιωτικούς υπαλλήλους, τους τεχνικούς τους διανοούμενους και τους ξεπεσμένους χωρικούς, στους οποίους μπορούμε να προσθέσουμε τους ανέργους.²¹

Ο Τρότσκι ανέλυσε τον φασισμό από την σκοπιά μιας ταξικής ανάλυσης της κοινωνίας, και της σε βάθος κατανόησης της ανισόμερης και συνδυασμένης ανάπτυξης, όπου οι δομές της παραγωγής που κληροδοτήθηκαν από τους προηγούμενους αιώνες, μαζί με τις σχέσεις και τις ιδεολογίες τους, μπορούν να συνυπάρχουν με πιο σύγχρονες δομές, σχέσεις και ιδεολογίες. Ο Μαντέλ στο βιβλίο του, Trotsky: a Study in the Dynamic of His Thought, συνοψίζει την βαθιά κατανόηση του φασιστικού φαινομένου από τον Τρότσκι:

«Όπως και κάποιοι άλλοι μαρξιστές συγγραφείς (πχ. ο Ερνστ Μπλοχ και ο Κουρτ Τουχόλσκι), ο Τρότσκι είχε κατανοήσει τη μερική απόκλιση των κοινωνικο-οικονομικών και των ιδεολογικών μορφών, δηλαδή το γεγονός ότι πολύ ισχυρές ιδέες, συναισθήματα και παράλογες έννοιες των προ-καπιταλιστικών εποχών εξακολουθούν να υπάρχουν σε μεγάλα τμήματα της αστικής κοινωνίας (προπαντός μέσα στην μεσαία τάξη, που απειλείται από τη φτώχεια, αλλά και εν μέρει μέσα στην αστική τάξη, στους υποβαθμισμένους διανοούμενους, ακόμα και μέσα σε τμήματα της εργατικής τάξης).»²²

Ο Τρότσκι μπόρεσε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον να εξάγει κοινωνικο-πολιτικά συμπεράσματα: σε συνθήκες αυξανόμενων κοινωνικοοικονομικών και αφόρητων ταξικών αντιθέσεων, σημαντικά τμήματα των παραπάνω τάξεων και στρωμάτων -τα οποία ο Τρότσκι με οξυδέρκεια ονόμασε «ανθρώπινη σκόνη»- μπορούν να συντηχθούν και να σχηματίσουν ένα ισχυρό μαζικό κίνημα. Γοητευμένο από έναν χαρισματικό ηγέτη και οπλισμένο από τμήματα της αστικής τάξης και της κρατικής μηχανής της, ένα τέτοιο κίνημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για να καταστρέψει το εργατικό κίνημα μέσω της αιματηρής τρομοκρατίας και του εκφοβισμού.

Ο Τρότσκι επέμενε επίσης σχετικά με τη διάκριση μεταξύ του φασισμού, του βοναπαρτισμού και των άλλων μορφών δικτατορίας. Ο φασισμός είναι μια «ειδική μορφή» ενός «ισχυρού εκτελεστικού οργάνου» και μια «ανοικτή δικτατορία» που χαρακτηρίζεται από την ολική καταστροφή όλων των οργανώσεων της εργατικής τάξης, μεταξύ των οποίων και των πιο μετριοπαθών, όπως οι σοσιαλδημοκρατικές οργανώσεις. «Ο φασισμός επιχειρεί να καταστείλει ουσιαστικά οποιαδήποτε μορφή αυτοάμυνας της οργανωμένης εργατικής τάξης, με την πλήρη κονιορτοποίηση της εργατικής τάξης. Ο ισχυρισμός ότι η σοσιαλδημοκρατία προετοιμάζει το έδαφος για το φασισμό, προκειμένου να διακηρυχθεί ότι η σοσιαλδημοκρατία και ο φασισμός είναι σύμμαχοι, και να απαγορευτεί κάθε συμμαχία με την πρώτη εναντίον του τελευταίου είναι επομένως λάθος».²³

Η απεικόνιση του φασιστικού φαινομένου σαν ένα κίνημα που στηρίζεται στις μάζες της «ανθρώπινης σκόνης» ισχύει απόλυτα για τη διαδικασία του σχηματισμού της ISIS. Ο φασισμός αποτελεί συνήθως ένα κόμμα-πολιτοφυλακή για να πολεμήσει την παρούσα κατάσταση και να δημιουργήσει ένα φασιστικό κράτος. Και οι φασίστες, σύμφωνα με τον Ιταλό ιστορικό Εμίλιο Τζεντίλε «θεωρούν τους εαυτούς τους μια ελίτ (αριστοκρατία) των νέων ανδρών, που γεννήθηκε στον πόλεμο και που προορίζονται να καταλάβει την εξουσία και να ανανεώσει μια διεφθαρμένη χώρα».²⁴ Ο φασισμός έχει ως στόχο να οργανώσει τους ανθρώπους, «ως μάζες και όχι ως τάξεις» και ο Τζεντίλε υποστηρίζει ότι οι ιστορικές μελέτες έχουν υπογραμμίσει ότι ο φασισμός στην πραγματικότητα δεν στοχεύει «να αλλάξει τον κόσμο και την κοινωνία, αλλά να αλλάξει την ίδια την ανθρώπινη φύση» με την πειθάρχηση του λαού και με τη χρήση ωμής βίας.

Υπό αυτή την έννοια και μόνο υπό αυτή την έννοια μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η ISIS έχει τα χαρακτηριστικά μιας νέας μορφής φασιστικού κινήματος, και ότι το κράτος χαλιφάτο είναι ένα φασιστικό κράτος μιας ιδιαίτερης φύσης και σε ειδικές συνθήκες.

Συμπεράσματα

Το να πούμε ότι το ISIS έχει φασιστικά χαρακτηριστικά, σε συνθήκες κοινωνικής καταστροφής και διάλυσης, αναδεικνύει αμέσως το ζήτημα και τους τρόπους παρέμβασης των επαναστατικών δυνάμεων, κυρίως αν λάβουμε υπόψη ότι η ISIS αποτελεί θανάσιμο κίνδυνο για το λαϊκό και επαναστατικό κίνημα. Ποιες είναι οι πρακτικές μορφές της αντιπαράθεσης; Δεύτερον, τίθεται στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα της σύστασης ενός ενιαίου μετώπου της δημοκρατικής και της αριστερής πτέρυγας των επαναστατικών δυνάμεων. Τέλος, τίθεται το ζήτημα των τρόπων δράσης εναντίον του καθεστώτος που συνθλίβει και καταστρέφει τον λαό μας και τη χώρα μας.

Η επαναστατική διαδικασία στη Συρία βρίσκεται σε ένα πολύ κακό σημείο στην πραγματικότητα. Η υποχώρηση του λαϊκού κινήματος οφείλεται στις καταστροφικές επιθέσεις του καθεστώτος Άσαντ, τις σφαγές και την αναγκαστική εκτόπιση εκατομμυρίων Σύρων, με το ήμισυ του πληθυσμού της χώρας να έχει εκτοπιστεί. Πολύ περισσότερο, η ανάπτυξη των αντιδραστικών και αντεπαναστατικών δυνάμεων, όπως της ISIS, του Μετώπου Νούσρα και άλλων σε βάρος του Ελεύθερου Συριακού Στρατού είχε ως αποτέλεσμα την κάμψη του λαϊκού κινήματος, ακόμη και στις «απελευθερωμένες» περιοχές.

Κάθε προτροπή για υποχώρηση, σιωπή και παραίτηση των λαϊκών επαναστατικών δυνάμεων, που σημαίνει τη συνθηκολόγηση τους μπροστά στις άγριες επιθέσεις των διαφόρων αντεπαναστατικών δυνάμεων, οι οποίες μάχονται η μια την άλλη, θα ήταν καταστροφική και το μόνο που θα έκανε θα ήταν να επιδεινώσει την ήδη παρακμάζουσα κατάσταση της επανάστασης, αντίθετα με ό,τι μπορεί να πιστεύουν πολλοί. Πιστεύουμε ότι πρέπει να πιέσουμε με όλες μας τις δυνάμεις για την κινητοποίηση ομάδων, συντονιστικών και επαναστατικών οργανώσεων παντού, να συνεχίσουν τις διαμαρτυρίες και τις άλλες μορφές λαϊκής κινητοποίησης, όσο αδύναμο και διαλυμένο μπορεί να είναι το κίνημα – ιδιαίτερα μάλιστα αφού το λαϊκό κίνημα αναπνέει ακόμα και έχει αρχίσει να ανακτά μέρος της ζωντάνιας του, ακόμη και σε περιοχές που ελέγχονται από τζιχαντιστικές εξτρεμιστικές δυνάμεις, όπως το Μέτωπο Νούσρα. Ωστόσο, χρειαζόμαστε ένα ενιαίο μέτωπο της δημοκρατικής και της αριστερής πτέρυγας των επαναστατικών δυνάμεων ικανό να αναδείξει μια στρατηγική συγκεντροποιημένης και μαχητικής δράσης, υιοθετώντας τα βασικά αιτήματα της λαϊκής επανάστασης. Στις περιοχές που ελέγχονται από τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό ή το ένοπλο λαϊκό κίνημα αντίστασης, οι ένοπλες συγκρούσεις -αν και άνισες- με τις αντιδραστικές δυνάμεις δεν είναι πολυτέλεια, αλλά ένα ζήτημα ζωής ή θανάτου για την επανάσταση και το λαϊκό κίνημα. Ο πενιχρός εξοπλισμός θα αποδειχθεί αρκετός, αν αυτές οι δυνάμεις είναι κάτω από μια συγκεντρωτική στρατιωτική και πολιτική εθνική διοίκηση. Αυτό το ενιαίο μέτωπο που προτείνεται δεν μπορεί να περιοριστεί στην πολιτική σφαίρα. Πρέπει να περιλαμβάνει τον στρατιωτικό τομέα, κυρίως επειδή ο κύριος αντίπαλος των επαναστατικών δυνάμεων δεν είναι μόνο οι αντιδραστικές δυνάμεις της αντεπανάστασης, αλλά και η κλίκα που κατέχει την εξουσία στη Δαμασκό.

Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι η πτώση του καθεστώτος αποτελεί προϋπόθεση για την συντριβή των φασιστικών και αντιδραστικών δυνάμεων. Η επιβίωση αυτού του καθεστώτος, ακόμη και με μια επιφανειακά ανανεωμένη μορφή, θα αποτελούσε μια συντριπτική ήττα για την λαϊκή επανάσταση και μια προφανή νίκη για την αντεπανάσταση. Πρέπει να εργαστούμε από κοινού για να μετατοπιστεί η ισορροπία δυνάμεων υπέρ των επαναστατικών δυνάμεων και των λαϊκών τάξεων που ήταν και παραμένουν οι κινητήριες κοινωνικές δυνάμεις της επανάστασης.

Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος εναντίον της ISIS έχει δώσει στους ιμπεριαλιστές και στους περιφερειακούς τους συμμάχους ένα πρόσχημα για να αναπαράγουν το καθεστώς του Άσαντ. Υπήρξε αύξηση των συζητήσεων τους τελευταίους μήνες σχετικά με μια πολιτική λύση για τη Συρία, που χαιρετίστηκε από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις οι οποίες ισχυρίζονται ότι είναι φίλοι του συριακού λαού. Ο πραγματικός σκοπός τους δεν ήταν ποτέ να ανατρέψουν το καθεστώς, ήταν μάλλον να το ωθήσουν προς την κατεύθυνση μιας εσωτερικής μεταρρύθμισης από τα πάνω, μιας πολιτικής επανευθυγράμμισης, καθώς και η καταστροφή των οικονομικών και στρατιωτικών ικανοτήτων της Συρίας. Οι κυβερνήσεις της Σαουδικής Αραβίας, του Κατάρ και των άλλων χωρών του Κόλπου, ισχυρά κέντρα της αντεπανάστασης στην περιοχή, έχουν, σε συνδυασμό με την αντεπαναστατική κυβέρνηση της Αιγύπτου, πιέσει για μια πολιτική λύση που θα κρατήσει το καθεστώς του Άσαντ στη ζωή. Πράγματι, το τέκνο τους, ο Εθνικός Συνασπισμός, κατήγγειλε δημοσίως την αναστολή της χρηματοδότησης από τη Σαουδική Αραβία και τις χώρες του Κόλπου, ως μια προσπάθεια από τις τελευταίες να πιέσουν προς την αποδοχή μιας πολιτικής λύσης. Με δεδομένη την οπορτουνιστική και διεφθαρμένη φύση του Εθνικού Συνασπισμού, είναι πιθανό να συναινέσει σε μια τέτοια πολιτική λύση στο μέλλον. Σημειώνουμε, ωστόσο, ότι δεν έλαβε μέρος στη συνάντηση της Μόσχας τον Ιανουάριο του 2015, σε αντίθεση με τις ομάδες από την λεγόμενη εσωτερική αντιπολίτευση, κατά βάση, τη Συντονιστική Επιτροπή²⁵ -που είχε μια διφορούμενη θέση μετά την έναρξη της επανάστασης- καθώς και ορισμένες ξένες ομάδες η βάση των οποίων είναι στο εξωτερικό χωρίς πραγματική βαρύτητα στην περιοχή. Η Μόσχα, η Τεχεράνη και το Κάιρο φαίνεται ότι ανέλαβαν την υποστήριξη αυτών των συνομιλιών, προκειμένου να προωθηθεί μια «πολιτική λύση», της οποίας ο πραγματικός στόχος δεν είναι τίποτα άλλο απ’ την αναπαραγωγή του καθεστώτος.

Δεν μπορούμε να αντιταχθούμε σε οποιοδήποτε μέτρο αποσκοπεί στο να ανακουφίσει τον πόνο των λαϊκών μαζών, χωρίς όμως να ξεχνάμε τα αιτήματα που διατύπωσε η λαϊκή επανάσταση. Η «πολιτική λύση» επιβάλει την επαγρύπνηση και την προσοχή των επαναστατικών δυνάμεων, και απαιτεί να αποκαλύπτονται και να καταδικάζονται οποιεσδήποτε παραχωρήσεις προς το δικτατορικό καθεστώς που γίνονται από εκείνους που συμμετέχουν ή θα λάβουν μέρος στις συνομιλίες. Είναι απαραίτητο να υπερασπιστούμε το αίτημα για τη δημιουργία ενός ριζοσπαστικού δημοκρατικού καθεστώτος πάνω στα ερείπια της δικτατορίας και τον αγώνα ενάντια σε όλες τις παραχωρήσεις στον τομέα των δημοκρατικών ελευθεριών και ενάντια σε όλες τις απόπειρες διαπραγμάτευσης με τις θυσίες που έγιναν από τις λαϊκές μάζες στην προσπάθειά τους να ανατρέψουν το καθεστώς και να οικοδομήσουν την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη στη Συρία.

Σε αυτόν τον πολυμέτωπο αγώνα, οι επαναστάτες μαρξιστές του Ρεύματος Επαναστατικής Αριστεράς δουλεύουν ακούραστα για να εκπληρώσουν ένα θεμελιώδες καθήκον, που είναι το χτίσιμο του μαζικού επαναστατικού εργατικού κόμματος.

 μετάφραση: e la libertà

 Πηγή: Ghayath Naisse, «The “Islamic State” and the counter-revolution», International Socialism, τεύχος 147, καλοκαίρι 2015.

Σημειώσεις

Παραπομπές

Abu Haniyeh, Hassan, 2014, “ISIS: From Zarqawi’s Network to Baghdadi’s State” Alaan (13 Σεπτεμβρίου).

Agence France Presse, 2014, “al-Riyad” (22 Σεπτεμβρίου).

Al-Joumhouriya, 2014, “Syria and ISIS’s rough justice” (30 Μαρτίου).

Gentile, Emilio, 2008, “Le silence d’Hannah Arendt: L’interprétation du fascisme dans Les origines du totalitarisme”, Revue d’Histoire Moderne et Contemporaine (Ιούλιος–Σεπτέμβριος).

Office of the High Commissioner for Human Rights, 2014, “Rule of Terror: Living under ISIS in Syria” (έκθεση της Ανεξάρτητης Διεθνούς Εξεταστικής Επιτροπής σχετικά με την Αραβική Δημοκρατία της Συρίας, 14 Νοεμβρίου).

Mandel, Ernest, 1971, Introduction, to Leon Trotsky, The Struggle against Fascism in Germany (Pathfinder) [Ernest Mandel, Ο Τρότσκι για τον φασισμό, Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2012].

Mandel, Ernest, 1979, Trotsky: a Study in the Dynamic of His Thought (NLB).

Marx, Karl, 1859, “Preface to A Contribution to the Critique of Political Economy”.

Saif, Abdallah, 2014, “Al-Qaeda in Syria: From the State to the Caliphate” (8 Αυγούστου).

Syrian Center of Research and Studies, 2013, “Socioeconomic Realities in the Light of the Syrian Revolution” (22 Οκτωβρίου).

Trotsky, Leon, 1931, Germany: The Key to the International Situation, [Λέον Τρότσκι, «Το κλειδί της διεθνούς κατάστασης είναι στη Γερμανία», στο: Λέον Τρότσκι, Η πάλη ενάντια στο φασισμό στη Γερμανία, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, Αθήνα 2010].