Το αγελαίο, άβουλο ζώο

Του Κώστα Δεσποινιάδη –

 Ο ανθρωπολόγος Πιέρ Κλαστρ στο εξαιρετικό του δοκίμιο «Η αρχαιολογία της Βίας» (Εκδόσεις  Έρασμος) καταρρίπτει την επικρατούσα ανθρωπολογική άποψη ότι ο πόλεμος στις πρωτόγονες κοινωνίες είναι ένα μέσο απόκτησης και εξασφάλισης της απαραίτητης για την ομάδα- κοινότητα τροφής και υποστηρίζει ότι ο πόλεμος σ΄αυτές είναι πρωτίστως μια προσπάθεια ορισμού της ταυτότητας της ομάδας έναντι των άλλων ομάδων. Το κύριο αίτιο του πολέμου στις πρωτόγονες κοινωνίες, κατά τον Κλαστρ, είναι ότι τα μέλη τους θέλουν με κάθε τρόπο να καθορίσουν την ταυτότητά τους, να επισημάνουν την “ιδιαιτερότητά” τους, να τονίσουν την «διαφορετικότητά» τους, να αποκτήσουν ένα «Εμείς,» που να είναι απολύτως και σαφώς διαχωρισμένο από το «Εμείς» των «Άλλων,» οι οποίοι ακριβώς επειδή είναι οι «Άλλοι» καθίστανται θανάσιμοι εχθροί. Για την πρωτόγονη κοινωνία μια γενικευμένη φιλία, μια καθολική ειρήνη θα σήμαινε το τέλος της ταυτότητάς της, θα ακύρωνε αυτό το διακριτό «Εμείς» και θα σηματοδοτούσε το τέλος της.

    Ρίχνοντας μια ματιά στις σημερινές κοινωνίες, που ασφαλώς διαφέρουν σε πάρα πολλά απ΄ τις αποκαλούμενες πρωτόγονες, νομίζω πως μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι αυτή η παμπάλαια ανάγκη του ανθρώπου να εντάσσεται σε ομάδες-αγέλες, με σαφέστατα διακριτικά σημάδια απ΄ τις υπόλοιπες ομάδες-αγέλες, και ταυτόχρονα να αποδίδει στις «αντίπαλες» ομάδες την ιδιότητα του Εχθρού, παραμένει σε ισχύ.

    Οι άνθρωποι, καθ΄ όλη τη διάρκεια της νεότερης ιστορίας τους εντάσσονται σε αγέλες που τις νοηματοδοτούν θετικά (φυλές, έθνη, κράτη, θρησκείες, ιδεολογίες) και επιτίθενται στις αντίστοιχες αγέλες των «Άλλων,» τις οποίες νοηματοδοτούν αρνητικά. Μέσω αυτής της επίθεσης στους «Άλλους,» επιτυγχάνεται η σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των μελών της ομάδας και ενδυναμώνεται το αίσθημα ότι σε έναν εχθρικό και απειλητικό κόσμο η μονάδα έχει κάποιους δίπλα της για να στηριχτεί.

    Ο Κλαστρ όμως, στο κείμενό του, τονίζει και κάτι ακόμα. Οι πρωτόγονες κοινωνίες χαρακτηρίζονται στο εσωτερικό τους από μια ασύλληπτη για εμάς ομοιογένεια. Δεν υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενοι, εξουσιαστές και εξουσιαζόμενοι όχι μόνο γιατί ήταν ηθικά επιλήψιμο και απορριπτέο απ΄ την κοινότητα, αλλά και γιατί δεν υπάρχουν οι κατάλληλες οικονομικοκοινωνικές δομές (που σημαίνει, βεβαίως, ότι οι «άγριοι»δεν επέτρεψαν σε αυτές τις δομές να αναπτυχθούν στο εσωτερικό των κοινοτήτων τους). Το δικό τους «Εμείς» ταυτόχρονα είναι και ένα ατόφιο «Εγώ» για το κάθε μέλος τους.

    Στις δικές μας κοινωνίες συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η αντιπαλότητα απέναντι στους «Άλλους» συνοδεύεται από έναν απάνθρωπο διαχωρισμό στο εσωτερικό της κοινότητας, στο «Εμείς». Πλούσιοι και φτωχοί, πρωτοκοσμικοί και τριτοκοσμικοί, καταπιεστές και καταπιεζόμενοι, εξουσιαστές και εξουσιαζόμενοι όχι μόνο υπάρχουν εντός των ίδιων κοινωνιών αλλά και η ψαλίδα που τους χωρίζει συνεχώς ανοίγει, για το δε «Εγώ,» ούτε λόγος να γίνεται. Μια μειοψηφία απολαμβάνει τα «οφέλη» του πολιτισμού, ενώ οι υπόλοιποι απειλούνται καθημερινά με εκμηδένιση (με την κυριολεκτική έννοια του όρου). Ή για να ακριβολογούμε, ακριβώς για να απολαύσουν κάποιοι αυτά που θεωρούνται αγαθά του πολιτισμού καταδικάζουν καθημερινά τους υπόλοιπους σε μια μίζερη επιβίωση που με τη μεγαλύτερη επιείκεια αποκαλούμε ζωή. Οι ανάλγητοι δείκτες των νεοφιλελεύθερων τεχνοκρατών μάς λένε ψυχρά πως κάποιοι είναι υπεράριθμοι και δεν χωράνε στο τρένο της καπιταλιστικής «προόδου.» Πρέπει να κατέβουν, και αν δεν το πράξουν οικειοθελώς θα τους αναγκάσουν οι παγκόσμιοι χωροφύλακες.

    Και όσο περισσότερο διευρύνεται αυτή η εσωτερική διαφορά ανάμεσα στους «πάνω» και τους «κάτω» τόσο περισσότερο οι «από πάνω» ενισχύουν τα προπετάσματα καπνού, όλα τα επίπλαστα «Εμείς» (φυλές, έθνη, κράτη, θρησκείες, ιδεολογίες), και στέλνουν τους «από κάτω» να σκοτώσουν και να σκοτωθούν υποτίθεται γι΄ αυτά, στην ουσία όμως για να συσκοτίσουν ποιο είναι το μοναδικό «Εμείς και οι Άλλοι»  από το οποίο θα έπρεπε να ξεκινά η συζήτηση.

Από το «Πόλεμος και Ασφάλεια», εκδόσεις Πανόπτικον , Δεκέμβρης 2008 | http://eagainst.com