inred.gr Εναλλακτική ενημέρωση
Σεξουαλικότητα κι ελευθερία: μια κινηματική προσέγγιση –
Γράφει η Λίζα Αστερίου* –
Πώς θα σας φαινόταν η ιδέα να διατηρείτε σταθερές ερωτικές σχέσεις με δύο, τρία ή και περισσότερα άτομα; «Μα αυτό δεν είναι και τίποτα πρωτότυπο», θα μου απαντήσετε. «Η συμπεριφορά αυτή ονομάζεται απιστία και δεν είναι διόλου σπάνιο φαινόμενο. Ειδικά στη μεγάλη παιδική χαρά του Διαδικτύου, έχουν ορμήξει κατά χιλιάδες οι παντρεμένοι άνδρες και γυναίκες που … ψάχνονται!»
Το ερώτημα είναι: γιατί θα πρέπει να … ψάχνονται ο ένας πίσω από την πλάτη του άλλου; Ή, για να το θέσουμε λίγο διαφορετικά, οι περισσότεροι άνθρωποι (για να μην πούμε όλοι) έχουν σεξουαλικές επιθυμίες που δεν περιορίζονται σε ένα μόνο άτομο. Γιατί, λοιπόν, να μην λειτουργούν οι σχέσεις μας με βάση αυτό το αναμφισβήτητο δεδομένο; Ας αναρωτηθούμε γιατί τελικά υποκρινόμαστε ότι είμαστε κάτι που δεν είμαστε.
«Μα έτσι είναι τα κοινωνικώς αποδεκτά πρότυπα», ίσως να μου απαντήσετε. Καμιά αντίρρηση. Μόνο που αυτά πολύ συχνά μας οδηγούν σε αδιέξοδο, ειδικά εμάς τις γυναίκες. Ας μην ξεχνάμε πως, όση πρόοδος και να έχει γίνει γύρω από την ισότητα των φύλων, στα σεξουαλικά θέματα τα «δύο μέτρα και δύο σταθμά» παραμένουν σε ισχύ. Έτσι, ένας άνδρας που διαθέτει ένα πλήθος από ερωμένες μπορεί να εμφανίζεται ως «μεγάλος εραστής» ή «καρδιοκατακτητής». Αντίθετα, μια γυναίκα που δεν είναι ικανοποιημένη με τη … μονοτονία της μονογαμίας θεωρείται ελαφρώς «ελευθερίων ηθών». Σίγουρα δεν είναι το «κορίτσι από σπίτι» που μπορεί κανείς να το εμπιστευτεί για κάνει μαζί του οικογένεια.
Σεξουαλική απελευθέρωση;
Το φεμινιστικό κίνημα είχε θέσει από παλιά στην ατζέντα του το δικαίωμα των γυναικών να διαχειρίζονται το σώμα τους και τη σεξουαλικότητά τους όπως επιθυμούν οι ίδιες. Για παράδειγμα, η Σιμόν ντε Μποβουάρ, που έγραψε ιστορία με Το Δεύτερο Φύλο, αρνήθηκε να παντρευτεί το σύντροφό της, Ζαν Πολ Σαρτρ και διατηρούσε μαζί του μια ανοιχτή (μη μονογαμική) σχέση. Η Φρίντα Κάλο, της οποίας τα έργα θεωρούνται εξαιρετικά δείγματα φεμινιστικής τέχνης, παράλληλα με το σύζυγό της, Ντιέγκο Ριβέρα, είχε μια σειρά από εραστές αλλά κι ερωμένες.
Στις δεκαετίες ’60-’70 το θέμα της σεξουαλικής απελευθέρωσης ήρθε ορμητικά στο προσκήνιο. Ας σκεφτούμε μόνο ότι ένα από τα πράγματα που πυροδότησαν την εξέγερση στη Γαλλία του ’68 ήταν το αίτημα των φοιτητών και φοιτητριών να δέχονται στους κοιτώνες τους επισκέψεις από άτομα του άλλου φύλου! Οι διεκδικήσεις εκείνης της εποχής δεν έπεσαν στο κενό. Προφανώς σήμερα δεν χρειάζεται να παραμείνουμε … παρθένες μέχρι να παντρευτούμε, τουλάχιστον στην πλειονότητα του δυτικού κόσμου. Όση πρόοδος κι αν έχει γίνει, όμως, η περιβόητη σεξουαλική απελευθέρωση παραμένει ακόμα ζητούμενο, καθώς τα ταμπού και οι προκαταλήψεις καλά κρατούν.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, εμφανίζεται ένα ξεκάθαρο πισωγύρισμα, όπως στην περίπτωση της Ισπανίας, όπου η κυβέρνηση προσπάθησε να απαγορεύσει το δικαίωμα στην άμβλωση. Ας θυμηθούμε επίσης ότι τα δεξιά και ακροδεξιά κόμματα του Ευρωκοινοβούλιου απέρριψαν την πρόταση Πορτογαλίδας ευρωβουλεύτριας, η οποία ζητούσε να θεσμοθετηθεί η πρόσβαση στην αντισύλληψη και τη διακοπή κύησης σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κι αν αυτά συμβαίνουν μέσα στην «πολιτισμένη Ευρώπη», η κατάσταση σε άλλα μέρη του κόσμου είναι ακόμη χειρότερη.
Πέρα, όμως, από τις κραυγαλέες περιπτώσεις παραβίασης των σεξουαλικών δικαιωμάτων, υπάρχει και μια ύπουλη, διαρκής προπαγάνδα, η οποία μας βομβαρδίζει με πολύ συγκεκριμένα στερεότυπα. Η Χαρίτα Μήνη, στο άρθρο της «Τα πολλά πρόσωπα του Έρωτα», επισημαίνει τα εξής:
Δεν χρειάζεται μεγάλη οξύνοια για να καταλάβουμε ότι τα πρότυπα της σεξουαλικότητας και του φύλου είναι κοινωνικά καλλιεργημένα. Μπορεί σήμερα το «ετεροφυλόφιλο μονογαμικό ζευγάρι» να προβάλλεται ως ιδανική κατάσταση, η πραγματικότητα όμως είναι αρκετά διαφορετική. Ας σκεφτούμε μόνο ότι περισσότεροι από τους μισούς γάμους καταλήγουν σε διαζύγιο και πολλοί άλλοι βουλιάζουν στην υποκρισία και το ψέμα. Αν αθροίσουμε τα άτομα που δεν είναι ετεροφυλόφιλα με αυτά που δεν είναι μονογαμικά και εκείνα που δεν είναι ζευγαρωμένα, θα δούμε ότι το κυρίαρχο πρότυπο αφήνει απ’ έξω έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπων.
Μήπως φταίει η ανθρώπινη φύση;
Σκεφτείτε την εικόνα που μας έχουν δημιουργήσει: «Οι άνθρωποι από τη φύση τους είναι κτητικοί, ζηλιάρηδες, ανασφαλείς, απαιτητικοί. Γι’ αυτό οι υγιείς σχέσεις βασίζονται στην αποκλειστικότητα. Με άλλα λόγια, η καταπίεση των ερωτικών επιθυμιών είναι φυσιολογική και αναγκαία, ενώ η σεξουαλική και συναισθηματική ελευθερία αποτελεί απειλή για μια σχέση. Δηλαδή οι άνθρωποι, για να είναι ευτυχισμένοι στις σχέσεις τους, πρέπει να είναι καταπιεσμένοι!» Τι δεν καταλάβατε;
Ας αναρωτηθούμε τι δεν πάει καλά σ’ αυτή την περιγραφή. Πώς φτάσαμε να θεωρούμε την καταπίεση φυσιολογική και την ελευθερία αφύσικη; Για να βρούμε την απάντηση, θα πρέπει να δούμε τη «μεγάλη εικόνα». Κάθε κοινωνία καθορίζει τι θεωρεί αποδεκτό και τι όχι. Ό,τι ξεφεύγει από τις κοινωνικές νόρμες χαρακτηρίζεται αφύσικο ή ανώμαλο. Το σημερινό σύστημα επιμένει να μας βάζει σε καλούπια, έστω κι αυτά είναι λιγότερο ασφυκτικά απ’ ό,τι στο παρελθόν.
Ας δούμε, για παράδειγμα, το θέμα της ομοφυλοφιλίας. Ιστορικά, γνωρίζουμε ότι το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται σε κάθε εποχή και κοινωνία. Η επιστήμη της βιολογίας έχει παρατηρήσει ομοερωτικές συμπεριφορές και σε πλήθος ζωικά είδη – ακόμη και στους πιθήκους μπονόμπο, που είναι οι πλησιέστεροι συγγενείς μας. Παρ’ όλα αυτά, η κυρίαρχη προπαγάνδα εξακολουθεί να παρουσιάζει την ομοφυλοφιλία σαν ανωμαλία ή διαστροφή. Πριν λίγες δεκαετίες μάλιστα, περιλαμβανόταν στα εγχειρίδια ψυχοπαθολογίας.
Μέσα σ’ ένα κοινωνικοπολιτικό σύστημα που βασίζεται στην καταπίεση και την εκμετάλλευση, το διαφορετικό στοχοποιείται. Έτσι, οι άνθρωποι που έχουν επιλέξει έναν πολυγαμικό ή πολυσυντροφικό τρόπο ζωής στην καλύτερη περίπτωση θεωρούνται ανώριμοι κι επιπόλαιοι, καθώς αδυνατούν να κατασταλάξουν σε μια «σοβαρή» (δηλαδή μονογαμική) σχέση. Στη χειρότερη, θεωρούνται ανήθικοι, σεξομανείς ή απλώς … τσούλες, αν έχουν την ατυχία να είναι γυναίκες.
Η κρίση γεννά την αμφισβήτηση
Ωστόσο, έχουμε λόγους για να νιώθουμε τυχερές/οί που ζούμε στη συγκεκριμένη εποχή, παρ’ όλες τις δυσκολίες των καιρών. Η κρίση γεννά την αμφισβήτηση. Έτσι, δεν είναι λίγες οι γυναίκες που πειραματίζονται με τρόπους ζωής έξω από τα κυρίαρχα πρότυπα. Ένα φαινόμενο που εμφανίζεται όλο και πιο συχνά είναι οι ανοιχτές σχέσεις, οι οποίες είναι συναινετικά μη μονογαμικές. Τέτοιου είδους παραδείγματα είναι το swinging και η πολυσυντροφικότητα (polyamory). Η τελευταία σημαίνει τη δημιουργία ειλικρινών ερωτικών δεσμών με δύο ή περισσότερα άτομα ταυτόχρονα, μια ιδέα που κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος στις ΗΠΑ και στον Καναδά.
Αλλά και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται έντονο το ενδιαφέρον για τις ανοιχτές σχέσεις. Ακόμη και mainstream περιοδικά, όπως το Bηmagazino και το Vice, έχουν αφιερώσει άρθρα στο φαινόμενο αυτό, αναδεικνύοντας μάλιστα τις θετικές πλευρές του. Μπορεί σήμερα μια τέτοια ερωτική επιλογή να σοκάρει, δεν αποκλείεται όμως στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον να θεωρείται εξίσου θεμιτή με τις μονογαμικές σχέσεις.
Όνειρα θερινής νυκτός; Η αλήθεια είναι ότι η κοινωνία δεν αλλάζει μόνο με τις επιλογές που κάνουμε στην προσωπική μας ζωή. Τα δικαιώματα και οι ελευθερίες κατακτιούνται με αγώνες και οι αγώνες βασίζονται στη συλλογική δράση. Κι απ’ αυτή την άποψη, όμως, είμαστε τυχερές/οί γιατί ζούμε σε μια εποχή κινηματική: η πάλη ενάντια στις πολιτικές των μνημονίων, το αντιφασιστικό-αντιρατσιστικό κίνημα και οι διεκδικήσεις της κοινότητας LGBTQI+ (Lesbian Gay Bisexual Trans Queer Intersex) βρίσκονται σε τροχιά ανόδου.
Μαζί τους αναδύεται, μετά από χρόνια νάρκης, και το γυναικείο κίνημα. Να θυμηθούμε ότι την Ημέρα της Γυναίκας το Μάρτιο του 2014 δεν την γιορτάσαμε σε ταβέρνες και μπαράκια αλλά εκεί που της αξίζει: στους δρόμους. Ένα πλήθος από φεμινιστικές και άλλες οργανώσεις κάλεσαν σε διαδήλωση, η οποία αποδείχτηκε πολύχρωμη και μαχητική.
Αλλά και το αντιφασιστικό-αντιρατσιστικό κίνημα έρχεται να προστατέψει τα δικαιώματά μας από τα νεοναζόμπι που απειλούν να τα καταβροχθίσουν, γυρίζοντάς μας στις πιο σκοτεινές εποχές της νεότερης ιστορίας. Και βέβαια τον Ιούνιο ήρθαν δυναμικά τέσσερα μαζικά Φεστιβάλ Υπερηφάνειας σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κρήτη και Κύπρο. Αυτά αφορούν όχι μόνο τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα αλλά και όσες/ους δεν αποδέχονται τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί φύλου και σεξουαλικότητας.
Γιατί να στηρίξουμε αυτούς τους αγώνες; Ίσως να θυμάστε εκείνο το παλιό χιουμοριστικό ρητό: τα καλά κορίτσια πάνε στον Παράδεισο, τα κακά κορίτσια πάνε παντού. Εμείς, λοιπόν, ως γνήσια «κακά κορίτσια» θέλουμε έναν κόσμο ελεύθερο, χωρίς σεξιστικές και ρατσιστικές διακρίσεις. Οραματιζόμαστε μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι δεν θα στιγματίζονται για το σεξουαλικό προσανατολισμό τους ή τις ερωτικές τους επιλογές. Η κατάλληλη στιγμή για να διεκδικήσουμε αυτό τον κόσμο είναι … τώρα!
- Η Λίζα Αστερίου σπούδασε ψυχολογία και φιλολογία. Δραστηριοποιείται στην αντικαπιταλιστική αριστερά και στο χώρο των κοινωνικών κινημάτων. Αρθρογραφεί και συντονίζει την ομάδα «Ανοιχτές Σχέσεις». Ιστολόγιο: https://polysyntrofikotita.wordpress.com/
Links:
Σιμόν ντε Μποβουάρ: Γυναίκα δε γεννιέσαι, γίνεσαι
Αυξανόμενη παγκοσμίως η καταστολή σεξουαλικών δικαιωμάτων
http://tvxs.gr/news/kosmos/diethnis-amnistia-150-ekat-koritsia-thymata-seksoyalikis-kakopoiisis
Τα πολλά πρόσωπα του Έρωτα
http://art-io.eu/blog/the-many-faces-of-eros/
Ανοιχτές σχέσεις
Τι είναι η πολυανδρία;
http://www.tovima.gr/vimagazino/views/article/?aid=454500
Ακολουθήσαμε τους πολυσυντροφικούς στην πρώτη τους πορεία στην Ελλάδα
https://www.vice.com/gr/read/akolouthisame-tous-polysuntrofikous-stin-prwti-tous-poreia-stin-ellada
