inred.gr Εναλλακτική ενημέρωση
Ομόλογα με αντικείμενο στοιχηματισμού το… προσδόκιμο ζωής των ηλικιωμένων – Επενδυτές-όρνεα σε μια αγορά με προοπτικές πολλών δισεκατομμυρίων
του Χρήστου Πραμαντιώτη –
Μέχρι τώρα γνωρίζαμε τα συμβόλαια θανάτου, πρακτική που σχετίζεται με τον υπόκοσμο και με χρηματικές συναλλαγές με σκοπό την επ’ αμοιβή δολοφονία ανθρώπων από πληρωμένους εκτελεστές. Παλιά πρακτική, μαφιόζικη, γνωστή και στην Ελλάδα βεβαίως.
Ήρθε όμως, τις προηγούμενες μέρες, η Eλληνική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς για να εισαγάγει στις έννοιες που μέχρι τώρα ξέραμε, άλλη μία: τα… ομόλογα θανάτου που έκαναν την εμφάνισή τους στην ελληνική αγορά. Μιλάμε για κανονικά ομόλογα, που αγοράζονται, πωλούνται, αποτελούν ένα μακάβριο αντικείμενο επένδυσης και υπόσχονται… υψηλό ρίσκο αλλά και υψηλές αποδόσεις. Τζογάρουν με τη διάρκεια ζωής ενός ανθρώπου, ποντάρουν στον θάνατό του και κερδοσκοπούν από το… μοιραίο. Τι πιο ταιριαστό θα μπορούσε κανείς να φανταστεί για έναν κόσμο όπου τα πάντα μπορούν να γίνουν αντικείμενο στοιχηματισμού.
«Αλλοδαπά κεφάλαια» με… νύχια γαμψά
Προ ημερών η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς προειδοποιούσε το επενδυτικό κοινό ότι «τα αλλοδαπά κεφάλαια «Aurora Defined Benefits Funds», φερόμενα ως Αμοιβαία Κεφάλαια, τα οποία έχουν εκδοθεί από την εταιρία Private Client Portfolio με έδρα στα Cayman Islands και Transfer Agent την CACEIS Fastnet Ireland Limited με έδρα στην Ιρλανδία, δεν έχουν λάβει άδεια από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς να διατίθενται στην Ελλάδα».
Τι είναι όμως αυτά τα «αλλοδαπά κεφάλαια» που δεν έχουν λάβει άδεια από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, την Επιτροπή δηλαδή που φροντίζει «για την προστασία των επενδυτών και την εύρυθμη λειτουργία της ελληνικής κεφαλαιαγοράς, η οποία αποτελεί σημαντικό μοχλό ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας»; Και γιατί δηλαδή δεν δίνει την άδειά της η Επιτροπή, εφόσον στον ζουγκλώδη 21ο αιώνα τα Χρηματιστήρια κάθε είδους, οι επενδυτές και οι «αγορές» είναι πάνω απ’ όλα;
Πολύπλοκα «προϊόντα» με απλή θανατερή λογική
Τα ομόλογα θανάτου αναφέρονται ως πολύπλοκα επενδυτικά προϊόντα, των οποίων όμως η λογική είναι πολύ απλή. Πρόκειται για ασφαλιστήρια συμβόλαια ζωής που αγοράζονται και πωλούνται και οι διάφοροι «επενδυτές» στοχεύουν σε κέρδος το οποίο προέρχεται από την αγορά του δικαιώματος στις ασφαλιστικές καταβολές που θα ενεργοποιηθούν με το θάνατο του αρχικού ασφαλισμένου.
Πιο απλά: πρόκειται για την εξαγορά συμβολαίων ζωής ατόμων που χρειάζονται ρευστό. Με τη συναλλαγή αυτή ο πωλητής εισπράττει μετρητοίς λιγότερο από το μισό της αποζημίωσης που θα εισέπρατταν οι κληρονόμοι του, ενώ ο αγοραστής πληρώνει τα ασφάλιστρα περιμένοντας πότε θα πεθάνει ο αρχικός δικαιούχος ώστε να πάρει αυτός (ο αγοραστής) την προβλεπόμενη αποζημίωση. Ένας μακάβριος στοιχηματισμός πάνω στον οποίο ένα σωρό αεριτζίδικες επενδυτικές εταιρίες στήνουν παράγωγα προϊόντα που υπόσχονται ένα καλό… μεροκάματο στον κάθε τίμιο επενδυτή.
Πάνω απ’ όλα η προστασία του επενδυτή
Μπορεί η ιδέα των «ομολόγων θανάτου» να ξεπερνά κάθε ηθικό όριο και κανόνα, όμως δεν είναι αυτός ο λόγος για τον οποίο η ελληνική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς δεν δίνει (ακόμη;) επίσημη άδεια για τη διάθεσή τους στην Ελλάδα. Ο λόγος είναι απλώς ότι θεωρεί τα «προϊόντα» αυτά δύσκολα στην παρακολούθησή τους και υψηλού ρίσκου. Ας παρακολουθήσουμε τη λογική της Επιτροπής που θεωρεί τα ομόλογα θανάτου επενδύσεις υψηλού κινδύνου επειδή:
«1. Χρησιμοποιούν περίπλοκες επενδυτικές στρατηγικές που εμπεριέχουν υπολογισμούς σχετικά με τη διάρκεια ζωής των ανθρώπων. Οι υπολογισμοί και οι προβλέψεις μπορεί να αποδειχθούν εσφαλμένοι με αποτέλεσμα οι αποδόσεις να είναι μικρότερες των προβλεπομένων.
2. Τα συγκεκριμένα επενδυτικά σχήματα πρέπει να διατηρούν μεγάλα αποθέματα διαθεσίμων για να συντηρούνται οι επενδύσεις σε Traded Life Policies. Εάν ο διαχειριστής του επενδυτικού σχήματος χρειαστεί χρηματοδότηση και επιχειρήσει να πουλήσει μέρος των επενδύσεων σε Traded Life Policies, ενδέχεται να μη βρει αγοραστή ή να αναγκαστεί να πουλήσει με ζημιά. Εάν αυτό γίνει σε μεγάλη έκταση δημιουργείται πρόβλημα ρευστότητας το οποίο μπορεί να δυσχεράνει την εξαγορά μεριδίων εκ μέρους των επενδυτών ή και να μειώσει σημαντικά την αξία των επενδύσεών τους.
3. Συχνά οι εν λόγω επενδύσεις αφορούν πολλές εταιρίες σε διαφορετικές χώρες. Αυτό δημιουργεί δυσκολία στη διαχείριση των επενδύσεων κατά τρόπο που να διασφαλίζει τη δίκαιη μεταχείριση των επενδυτών. Είναι εν γένει δύσκολο για τους επενδυτές αλλά και τους διανομείς των προϊόντων να αντιληφθούν πλήρως τον τρόπο λειτουργίας τους και τους κινδύνους που εμπεριέχουν».
Τόσο απλά. Το γεγονός ότι κάποιος κερδοσκοπεί με τον θάνατο ανθρώπων δεν ενοχλεί κανέναν, αρκεί να διασφαλίζεται η προστασία του επενδυτή.
«Διακανονισμός ζωής»
Ο μεγάλος κίνδυνος είναι οι ασφαλισμένοι να ζουν πολύ περισσότερο από το μέσο όρο, και επομένως το επενδυτικό σχήμα που διαχειρίζεται ομόλογα θανάτου «στην περίπτωση αυτή θα συνεχίσει να πληρώνει τα ασφάλιστρα και όσοι επένδυσαν σε αυτά θα χάσουν μια περιουσία. Αλλά νομίζω ότι οι πιθανότητες αρχίζουν να γυρίζουν αισθητά υπέρ των ομολόγων αυτών» έγραφε πριν από ένα χρόνο αρθρογράφος των Financial Times σε άρθρο που ισχυριζόταν ότι «Τα ομόλογα θανάτου δεν πέθαναν ακόμη».
Περισσότερο κυνικός είναι ο Τζέρεμι Λιτς, άνθρωπος που δραστηριοποιείται στον τομέα των πάσης φύσεως χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και αυτοσυστήνεται ως «ειδικός στα ομόλογα θανάτου», τα οποία αποκαλεί μάλιστα «διακανονισμό ζωής». Συμβουλεύει λοιπόν ο Λιτς: «Οι επενδυτές και οι διαχειριστές κεφαλαίων μπορούν να αγοράσουν χαρτοφυλάκια ομολόγων θανάτου αφού εκτιμήσουν το προσδόκιμο ζωής των ασφαλισμένων, χρησιμοποιώντας στατιστικές θνησιμότητας του πληθυσμού και τα στοιχεία για την υγεία των ασφαλισμένων προκειμένου να υπολογίσουν πόσο θα πρέπει να πληρώσουν για τα ασφαλιστήρια συμβόλαια ζωής και να επιτύχουν μια σταθερή απόδοση». Τόσο απλά…
Ως «ειδικός» ο Λιτς έχει και ευρύτερη γνώση για τα ζητήματα αυτά. Στην ιστοσελίδα του διαβάζει κανείς και την ιστορία της υπόθεσης, αποκαλυπτική. Η ιστορία ξεκίνησε (πού αλλού;) από τις ΗΠΑ στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ένας χειρουργός αγόρασε ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο ζωής που ανήκε σε κάποιον από τους ασθενείς του. Ο ασθενής είχε ανάγκη από χρήματα για να πληρώσει για τη χειρουργική επέμβαση κι έτσι προσφέρθηκε να πουλήσει για 100 δολάρια το ασφαλιστήριο συμβόλαιό του στον γιατρό, με τη συμφωνία αυτός ο τελευταίος να πληρώσει τα υπόλοιπα ασφάλιστρα. Μετά το θάνατο του ασθενούς ο γιατρός διεκδίκησε δικαστικά να εισπράξει την αποζημίωση που προέβλεπε το ασφαλιστήριο συμβόλαιο του νεκρού. Και βεβαίως το πέτυχε… Η αποφασιστική συνέχεια όμως δόθηκε στο «θεσμό» αυτό 80 χρόνια αργότερα, λέει ο Λιτς, ως αποτέλεσμα της… εξάπλωσης του AIDS. Στη δεκαετία του ’80 τα ομόλογα θανατου πήραν την πρώτη σύγχρονη μορφή τους όταν ένας μεγάλος αριθμός ασθενών βρέθηκε στην ανάγκη να αναζητήσει ρευστό για την υγειονομική του φροντίδα. Αυτό ήταν. Ευρισκόμενοι μπροστά σε μια θανατηφόρα ασθένεια με προσδόκιμο ζωής λιγότερο από τρία χρόνια, τα όρνεα μύρισαν αίμα και όρμηξαν. Τα φάρμακα που ανακαλύφθηκαν έκτοτε αύξησαν το προσδόκιμο ζωής και τους χάλασαν τη δουλειά, όμως το «προϊόν» είχε κάνει τα πρώτα αποφασιστικά βήματα συγκροτώντας μια νέα αγορά. Τα ομόλογα θανάτου «θεωρούνται ακόμα ριψοκίνδυνες επενδύσεις και η αγορά κλίνει πλέον προς τα συμβόλαια ζωής των ηλικιωμένων (άνω των 65 ετών), όπου οι εκτιμήσεις για το προσδόκιμο ζωής είναι πολύ πιο ακριβείς» λέει ο Λιτς, που μιλώντας στη γλώσσα των επενδυτών αναφέρει και υπολογισμούς ότι η αγορά ομολόγων θανάτου αναμένεται να αναπτυχθεί από μια αγορά 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2005, σε μια αγορά 161 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2030.
Μακάβριος στοιχηματισμός
Φτάνει όμως με τους γύπες και τις προσδοκίες τους. Τα ομόλογα θανάτου είναι ένα ακόμη παράδειγμα για το πώς οι περίφημες αγορές που έχουν απογειωθεί πάνω από την πραγματική οικονομία τρώνε τις σάρκες της κοινωνίας βγάζοντας χρήμα το οποίο (ελλείψει κερδοφόρων παραγωγικών επενδύσεων) ξανα-επενδύουν για να ξανα-φάνε τις σάρκες της κοινωνίας. Το ότι μετατρέπουν οτιδήποτε σε εμπόρευμα δεν είναι καινούργιο, ούτε και πρωτάκουστο (είναι η φύση του καπιταλισμού, εξάλλου). Το ότι μετατρέπουν ακόμη και την προσδοκία του θανάτου σε εμπόρευμα που αγοράζεται και πουλιέται, επίσης δεν είναι κάτι αδιανόητο στην εποχή που οι κεφαλαιαγορές μπορούν να δημιουργήσουν φτώχεια και δυστυχία με ένα απλό φτάρνισμά τους. Το απίστευτο είναι το πόσο φυσιολογικό και «νόμιμο» μοιάζει σήμερα να στοιχηματίζεις για το θάνατο ενός ή μάλλον πολλών ανθρώπων. Το ότι αναφερθήκαμε στην αρχή σε «συμβόλαια θανάτου», δεν είναι τυχαίο. Πόσο διαφέρουν οι δύο πρακτικές; Βεβαίως τα συμβόλαια θανάτου εμπεριέχουν δόλο και φόνο. Πόσο άδολες είναι όμως οι περίφημες αγορές; Πόσο άδολα είναι τα επενδυτικά κεφάλαια που φτιάχνουν προϊόντα για να βγάλουν κέρδος από το προσδόκιμο ζωής των ηλικιωμένων, οι οποίοι πωλούν τα ασφαλιστήριο συμβόλαιό τους για να εξασφαλίσουν μια ελάχιστη ρευστότητα σε εποχές κρίσης; Και πόσο διαφέρουν, τελικά, αυτά τα επενδυτικά κεφάλαια από το όρνεο της διάσημης φωτογραφίας που περιμένει υπομονετικά να πεθάνει από ασιτία το παιδάκι; Και τι άλλο μπορούμε να περιμένουμε από τους τζογαδόρους επενδυτές του 21ου αιώνα;
