Ο Χέγκελ κάνει κάπου την παρατήρηση ότι όλα τα μεγάλα κοσμοϊστορικά γεγονότα και πρόσωπα παρουσιάζονται σα να λέμε, δυο φορές. Ξέχασε όμως να προσθέσει: τη μια φορά σαν τραγωδία, την άλλη σαν φάρσα. Ο Κοσιντιέρ αντί του Δαντόν, ο Λουί Μπλαν αντί του Ροβεσπιέρου, οι ορεινοί του 1848 – 1851 αντί των ορεινών του 1793 – 1795, ο ανεψιός αντί του θείου. Και η ίδια γελοιογραφία διαπιστώνεται και στις συνθήκες που γίνεται η δεύτερη έκδοση της 18ης Μπρυμαίρ!
Οι άνθρωποι δημιουργούν την ίδια τους την ιστορία, τη δημιουργούν όμως όχι όπως τους αρέσει, όχι μέσα σε συνθήκες που οι ίδιοι διαλέγουν, μα μέσα σε συνθήκες που υπάρχουν άμεσα, που είναι δοσμένες και που κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν. Η παράδοση όλων των νεκρών γενεών βαραίνει σα βραχνάς στο μυαλό των ζωντανών. Και όταν ακόμα οι ζωντανοί φαίνονται σαν ν’ ασχολούνται ν’ ανατρέψουν τους εαυτούς τους και τα πράγματα και να δημιουργήσουν κάτι που έχει προϋπάρξει, σ’ αυτές ακριβώς τις εποχές της επαναστατικής κρίσης επικαλούνται φοβισμένοι τα πνεύματα του παρελθόντος στην υπηρεσία τους, δανείζονται τα ονόματά τους, τα μαχητικά συνθήματά τους, τις στολές τους για να παραστήσουν με την αρχαιοπρεπή αυτή, σεβάσμια μεταμφίεση και μ’ αυτή τη δανεισμένη γλώσσα τη νέα σκηνή της παγκόσμιας ιστορίας.
Κάρλ Μάρξ, 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη
Η πάλη ενάντια στην τωρινή πολιτική κατάσταση της Γερμανίας είναι η πάλη ενάντια στο παρελθόν των σύγχρονων λαών, και οι επιβιώσεις του παρελθόντος αυτού έρχονται πάντοτε να τους ενοχλήσουν. Είναι διδακτικό, γι’ αυτούς, να βλέπουν το ancien regime, που γνώρισε σ’ αυτούς την τραγωδία του, νά ’ρχεται στη Γερμανία και να παίζει την κωμωδία του. Η ιστορία του ήταν τραγική όσο ήταν η προϋπάρχουσα εξουσία του κόσμου, όσο η ελευθερία ήταν μια προσωπική ιδέα, με μια λέξη, όσο πίστευε στον εαυτό του και ήταν υποχρεωμένο να πιστέψει στη δικαίωση του. Όσο το ancien regime, σαν η υπάρχουσα τάξη του κόσμου, μαχόταν ενάντια σ’ έναν κόσμο που ήταν ακόμη εν τω γίγνεσθαι, εξέφραζε μια καθολική ιστορική πλάνη, όχι όμως προσωπική. Η πτώση του λοιπόν ήταν τραγική[5].
Αντίθετα, το τωρινό γερμανικό καθεστώς, που είναι αναχρονισμός, σε έκδηλη αντίθεση με όλα τα καθολικά αναγνωρισμένα αξιώματα, ξεσκεπάζοντας το μηδέν του encien regime στα μάτια του κόσμου, φαντάζεται μονάχα ότι πιστεύει στον εαυτό του και καλεί τον κόσμο να συμμεριστεί την αυταπάτη του αυτή. Αν πίστευε στην ίδια του την ουσία, θα προσπαθούσε να την κρύψει κάτω από την επιφάνεια μιας ξένης ουσίας, θα γύρευε τη σωτηρία του στην υποκρισία και τη σοφιστική; Το ancien regime της εποχής μας δεν είναι παρά ο κωμικός μιας πολιτικής τάξης πραγμάτων, της οποίας οι πραγματικοί ήρωες έχουν πεθάνει. Η ιστορία δουλεύει σε βάθος, περνά από πολλαπλές φάσεις όταν είναι να ξεθάψει ένα γερασμένο σχήμα. Η τελευταία φάση μιας ξεπερασμένης μορφής της παγκόσμιας ιστορίας είναι η κωμωδία της. Οι θεοί της Ελλάδας, που είχαν πια λαβωθεί θανάσιμα, τραγικά, στον «Προμηθέα δεσμώτη» του Αισχύλου, όφειλαν να υποστούν κι άλλον ένα θάνατο, κωμικό τη φορά αυτή, στους διάλογους του Λουκιανού. Γιατί η πορεία αυτή της ιστορίας; Για να μπορέσει η ανθρωπότητα να αποχωριστεί ξένοιαστα το παρελθόν της. Τον ιστορικό αυτό ρόλο της ξενοιασιάς διεκδικούμε για τις πολιτικές δυνάμεις της Γερμανίας.
Κάρλ Μάρξ, Πρόλογος στη Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου
Πρώτα σαν Τραγωδία και μετά σαν Φάρσα – Όμως γιατί; Ο Μάρξ απαντά: Για να μπορέσει η ανθρωπότητα να αποχωριστεί ξένοιαστα το παρελθόν της.
Το βλέπουμε στην ελληνική πραγματικότητα. Η επανάληψη του ”Παπανδρέου” στον Γιωργάκη, σαν φάρσα, μας επιτρέπει να αποχωριστούμε σιγά σιγά τον Αντρέα Παπανδρέου. Η επανάληψη του ”Καραμανλή” στον Κωστάκη, σαν φάρσα, μας επιτρέπει να αποχωριστούμε σιγά σιγά τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η επανάληψη του ”ΕΑΜ” και της “Αριστεράς” στο ΣΥΡΙΖ / ΑΝΕΛ μέτωπο και τώρα στη ΛΑΕ, σαν φάρσα, μας επιτρέπει να αποχωριστούμε σιγά σιγά τόσο την ”Αριστερά” όσο και το ”ΕΑΜ”. Η Επανάληψη της “εθνικής ανεξαρτησίας” ενάντια στους Γερμαναράδες, σαν φάρσα ”συνεννόησης με τους εταίρους” (τους Γερμαναράδες), μας επιτρέπει σιγά σιγά να αποχωριστούμε το σύνθημα της ”εθνικής ανεξαρτησίας”.
Όμως γιατί η Τραγωδία μετατρέπεται σε Φαρσοκωμωδία, κατά την ιστορική ”επανάληψή” της;
Είναι η αλλαγή των ιστορικών συνθηκών, με τη ταυτόχρονη διατήρηση των συμβόλων του παρελθόντος, αυτή που δημιουργεί την αναντιστοιχία, ως κωμικό παράδοξο, ανάμεσα στις νέες ιστορικές συνθήκες και τα παλιά σύμβολα. Όταν ένα σύμβολο έχει φτάσει στο κομβικό σημείο του εκφυλισμού, της γελοιοποίησης, της συνεχούς ”προδοσίας” μέσα από νέες, κωμικοτραγικές εκδοχές του, αυτό δεν είναι παρά το ιστορικό σημάδι πως έχουν πεθάνει, μαζί με τους πραγματικούς του ήρωες, και οι πραγματικές συνθήκες που γέννησαν αυτό το σύμβολο. Όσο κανείς επιμένει στην επανάληψη του παρωχημένου, όσο κανείς αναζητά την ”αληθινή” εκδοχή αυτού που δεν μπορεί με σφρίγος και ζωή να επαναληφθεί, τόσο θα μετατρέπεται σε γελοίο κομπάρσο της Ιστορίας.
Η Ιδέα αρχικά οδήγησε σε Τραγωδία, όντας εξ αρχής αναντίστοιχη με τη πραγματική ζωή, ανορθολογική σε σχέση με αυτό που η ιστορική διαδικασία καταξιώνει τελικά ως έλλογο, ουσιώδες και με ισχύ, ικανό να επιβληθεί πάνω στο επουσιώδες, το συμπτωματικό, το δευτερεύον.
Η επανάληψη της ίδιας Ιδέας σε νέες ιστορικές συνθήκες, όταν η Ιστορία έχει ήδη βγάλει την έλλογη ετυμηγορία της, δεν είναι παρά κωμική, άκαιρη και συμβολική επανάληψη εκείνου του αληθινά τραγικού, που τη πρώτη φορά μοιραία κατέρρευσε κάτω από το βάρος των αντιφάσεών του.
Το ”ΕΑΜ”, η ”Αριστερά”, και άλλα πολλά σύμβολα, έχουν εκφυλιστεί με ένα δομικό, ιστορικό τρόπο.
Ο εκφυλισμός αυτός δεν είναι παρά σύμπτωμα ότι η αναντιστοιχία αυτών των συμβόλων με τη ζωή ξεπέρασε το όριο της ομαλής αναπαραγωγής τους. Γιατί πάντα αλλάζουν οι ιστορικές συνθήκες σε σχέση με τα σύμβολα, όμως κάποια στιγμή, οι αλλαγές αυτές υπερβαίνουν ένα ιστορικό και λογικό μέτρο, και σύμπτωμα της κατάλυσης αυτής του ιστορικού μέτρου και του ορίου, δεν είναι παρά η Φάρσα, η Κωμωδία, ως επανάληψη του ηρωικού Τραγικού.
Με αποτέλεσμα, όχι μόνο τα σύμβολα αυτά, που σημαδεύονται από τραγωδίες του παρελθόντος, να επαναλαμβάνονται ως φάρσες με κωμικοτραγικό χαρακτήρα, αλλά και με αποτέλεσμα, από εδώ και στο εξής, όσο πιο συχνά επαναλαμβάνονται, τόσο πιο γρήγορα να οδηγηθούν στην απόλυτη απαξίωση.
Η αριστερολογία και η εαμολογία, ο υπερπληθωρισμός στην ελλάδα της κρίσης αυτών των συμβόλων, των λέξεων, των επικλήσεων, δίχως τους ”πραγματικούς ήρωες” και τις ιστορικές συνθήκες του παρελθόντος, δεν αποτελεί παρά σύμπτωμα και εκδήλωση τού δομικού εκφυλισμού, της δομικής απαξίωσης, της βαθιάς φαρσοκωμωδίας κάθε ”Αριστερής Κυβέρνησης” και κάθε ”Νέου ΕΑΜ”, από εδώ και στο εξής. ”Αλιέντε” ήταν το όνομα του τελευταίου ηρωικού, αριστερού τραγωδιακού μηχανισμού που κατέρρευσε, λυγίζοντας από την αντίφαση ανάμεσα σε μια πραγματικά φιλολαική πολιτική, και τον αστικό συνασπισμό εξουσίας. ”Βάρκιζα” ήταν το όνομα του τελευταίου ηρωικού, εθνικοαπελευθερωτικού τραγωδιακού μηχανισμού που κατέρρευσε, λυγίζοντας από την αντίφαση ανάμεσα στο εθνικό και το ταξικό, είτε αυτό εκφράστηκε στο εσωτερικό της Ελλάδας, στη σχέση του ΕΑΜ με το λαό και τις αστικές πολιτικές, είτε στη σχέση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ με τις εθνικές-γεωπολιτικές ”ισορροπίες δυνάμεων”.
H ”Aριστερά” και το ”εθνικοαπελευθερωτικό μέτωπο” επαναλαμβάνονται ως φάρσες σε όλες τις ανεπτυγμένες, τριτογενοποιημένες χώρες του κέντρου και της ημιπεριφέρειας του παγκόσμιου κεφαλαιοκρατικού συστήματος.
«Επιθυμούμε άμεση συμμετοχή μελών μας στη λήψη αποφάσεων. Είμαστε πρωτότυπο πείραμα δημοκρατίας, που πρωτοεμφανίστηκε από το ΕΑΜ και την κυβέρνηση των βουνών»
Άθελά τους, ο ΣΥΡΙΖΑ και η ΛΑΕ, δεν είναι παρά μέσα, εργαλεία της Πανουργίας του Λόγου στην ιστορική διαδικασία. Επαναλαμβάνοντας τις τραγωδίες του ΕΑΜ και της Αριστεράς, ως νεκρά σύμβολα και Φαρσοκωμωδίες, θα μας επιτρέψουν να κάνουμε αυτό που γράφει ο Μάρξ: να αποχωριστούμε ξένοιαστα το παρελθόν. Να αποχωριστούμε την Αριστερά, που γεννήθηκε στη Γαλλική Επανάσταση, και το ΕΑΜ, που αποτελεί συνέχεια του εθνικοαπελευθερωτικού αστικοδημοκρατικού αγώνα ως ανεκπλήρωτο ιστορικό καθήκον που επωμίστηκαν οι κομμουνιστές, να πετάξουμε ό,τι από το παρελθόν δεν παραμένει έλλογο στο ιστορικό παρόν, και για αυτό νεκρανασταίνεται μόνο ως γελοίο και κωμικό.Να κρατήσουμε τα πολύτιμα διδάγματα, και όχι τα σύμβολα του παρελθόντος, να επαναορίσουμε τις νοητικές συντεταγμένες, διατηρώντας εκείνο τον πυρήνα που παραμένει απελευθερωτικός για την ανθρωπότητα.
Το ιδιαίτερο συμφέρον του πάθους είναι συνεπώς αδιαχώριστο από την ενεργή ανάπτυξη μιας γενικής αρχής: διότι είναι από το ειδικό και καθορισμένο και από την άρνησή του που προέρχεται το Οικουμενικό. Το επιμέρους μάχεται με αυτό που είναι όμοιό του, και υπάρχουν απώλειες στη διαμάχη. Δεν είναι όμως η γενική ιδέα που εμπλέκεται στην αντίθεση και την πάλη και που εκτίθεται σε κίνδυνο. Αυτή παραμένει στο παρασκήνιο, ανέγιχτη και ανέπαφη. Τούτο μπορεί να αποκληθεί η πανουργία του Λόγου –το ότι βάζει τα πάθη να δουλεύουν για αυτόν, ενώ αυτό που αναπτύσσει την ύπαρξή του μέσα από τέτοιο αυθορμητισμό πληρώνει το τίμημα και υποφέρει από απώλειες. Γιατί είναι η φαινομενική ύπαρξη που έχει αυτή την τύχη, και απ’ αυτή, ένα μέρος δεν έχει αξία, και ένα άλλο είναι θετικό και αληθές. Το επιμέρους είναι κυρίως υπερβολικά ασήμαντη αξία όταν συγκρίνεται με το γενικό: τα άτομα θυσιάζονται και εγκαταλείπονται. Η Ιδέα πληρώνει το τίμημα της καθορισμένης ύπαρξης και της φθαρτότητας όχι με τον εαυτό της, αλλά με τα πάθη των ατόμων.
G.W.F. Hegel, Διαλέξεις για την φιλοσοφία της Ιστορίας, μτφ Radical Desire
Τελικά, αυτή η αποποίηση των νεκρών συμβόλων και εννοιών, των ανορθολογικών σε σχέση με τις τωρινές συνθήκες, δεν είναι παρά μέρος εκείνης της διαδικασίας που μέχρι σήμερα λεγόταν ”κομμουνισμός”:
«Ο κομμουνισμός δεν είναι για μας μια κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί, ένα ιδεώδες που σ” αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα. Ονομάζουμε κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων. Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις που τώρα υπάρχουν”
”Der Kommunismus ist für uns nicht ein Zustand, der hergestellt werden soll, ein Ideal, wonach die Wirklichkeit sich zu richten haben wird. Wir nennen Kommunismus die wirkliche Bewegung, welche den jetzigen Zustand aufhebt. Die Bedingungen dieser Bewegung ergeben sich aus der jetzt bestehenden Voraussetzung”
Πολύ αναφέρονται στο παραπάνω απόσπασμα, λίγοι το καταλαβαίνουν. Για ποιό λόγο άραγε ο “κομμουνισμός είναι η πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων”; Γιατί συμβαίνει αυτό? Γιατί ο κομμουνισμός έχει τέτοιες…μαγικές ιδιότητες; Γιατί η κίνηση που καταργεί την υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων έχει την κατεύθυνση του κομμουνισμού; Δεν είναι ”ιδεαλιστικό” αυτό, ακόμα και αν εννοήσουμε αυτή τη πραγματική κίνηση ως κίνηση των αγώνων; Και γιατί αυτοί να κατατείνουν στον κομμουνισμό; Και, τέλος, γιατί η Ιστορία έτσι να μοιάζει σαν ένας κύκλος που κλείνει, και επιστρέφει στην αρχή σε ανώτερο επίπεδο, στη μη κρατική κοινωνία όπου δεν κυριαρχεί η ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής;
Ο Χέγκελ γράφει, ”Ό,τι είναι έλλογο,είναι ενεργά πραγματικό” (Was vernünftig ist, das ist wirklich) και ό,τι είναι ενεργά πραγματικό, είναι έλλογο”.
To κλειδί εδώ είναι η λέξη wirklich. Ο Χέγκελ ΔΕΝ εννοεί εδώ τη δεδομένη πραγματικότητα. Στη φιλοσοφία του, όπως εξηγούν οι Ζ.Π.Λεφέβρ και Π.Μασερέ στο ”Έγελος και Κοινωνία”, ο όρος wirklich έχει μία πολύ συγκεκριμένη σημασία. Αφορά το ενεργά πραγματικό ως διαδικασία που επιβάλλει εκ της ορθολογικότητάς της.
Ό,τι είναι ενεργά πραγματικό, ό,τι κυριαρχεί ως πραγματική τάση, είναι ορθολογικό, και είναι ορθολογικό, ό,τι είναι ενεργά πραγματικό.
Ο Ένγκελς υπερασπίζεται την περιβόητη φράση του Χέγκελ στο ”Τέλος του Λουδοβίκου Φόυερμπαχ και της Γερμανικής Φιλοσοφίας”, με το παράδειγμα που, παραφράζοντάς το, θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: “κάθε λαός έχει τη κυβέρνηση που λογικά του αρμόζει”.
Ποιά λέξη χρησιμοποιεί ο Μάρξ για το κομμουνισμό? ”Wirkliche Bewegung”. Και τί γράφει? Ότι δεν πρόκειται για ένα ”αφηρημένο ιδεώδες” αλλά για μια ”πραγματική κίνηση που καταργεί την υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων”. Για τον Μάρξ, ο κομμουνισμός είναι μια ορθολογικότητα που ανακύπτει από τις αντιφάσεις του καπιταλιστικού, και εν γένει ταξικού, τρόπου παραγωγής. Θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε, λοιπόν:
”Oνομάζουμε κομμουνισμό την ενεργά πραγματική κίνηση που καταργεί την σημερινή ανορθολογική κατάσταση πραγμάτων”.
Y.Γ: Οι Marx-Engels ήξεραν καλά ότι η εποχή του Ροβεσπιέρου, της ”ριζοσπαστικής αριστεράς” της αστικής τάξης, είχε οριστικά παρέλθει. Για αυτό και δεν αυτοπροσδιορίζονταν ως ”αριστεροί” (με εξαίρεση τη φιλοσοφία). Γνώριζαν πως η ”Αριστερά”, παρά τους άνισους ρυθμούς ανάπτυξης του καπιταλισμού σε κάθε χώρα, που μπορεί να της έδωσαν δεκαετίες ζωής, είχε κοσμοιστορικά παρέλθει.
inred.gr Εναλλακτική ενημέρωση
