Όταν οι ιθαγενείς παίρνουν τα όπλα στα χέρια τους

Του Μαρκ Μπράιτμαν

Εδώ και ένα μήνα, 14 πετρελαιοπηγές της αργεντίνικης εταιρείας Pluspetrol βρίσκονται υπό κατάληψη από τους ιθαγενείς της περιοχής Λορέτο του λεκανοπεδίου του Περού, που διαπερνά την περιοχή του Αμαζονίου. Την ίδια ώρα, γίνονται συνεχείς διαπραγματεύσεις μεταξύ της εταιρείας και του συνδέσμου ιθαγενών Φεσονάσο. Ωστόσο, δεν είναι η πρώτη φορά που ο σύνδεσμος Φεσονάσο καταλαμβάνει τις εγκαταστάσεις της Pluspetrol. Αντίθετα, οι αυτόχθονες προβαίνουν συχνά σε τέτοιες ενέργειες, οι οποίες παρά τις ομοιότητες με τα Occupy κινήματα σε Ευρώπη και Αμερική δεν συνδέονται άμεσα με αυτά. Οι ιθαγενείς, λόγω της απουσίας κρατικής προστασίας, πάντα υπερασπίζονταν τους εαυτούς τους.

Για παράδειγμα, τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, οι κάτοικοι Κααπόρ από το Μάρανχαο της Βραζιλίας, δημοσίευσαν φωτογραφίες από παράνομους υλοτόμους τους οποίους είχαν αιχμαλωτίσει. Πήραν την κατάσταση στα χέρια τους, αφού το κράτος δεν ήταν εκεί να υπερασπιστεί την περιοχή τους.

Ηγέτες της δράσης αυτής ήταν οι Καγιάπο από την Παρά στα νότια της Βραζιλίας. Εκείνοι αντιτάχθηκαν στην εξόρυξη χρυσού και τις παράνομες υλοτομήσεις στο έδαφός τους, που γίνονταν υπό την ανοχή και επ’ ωφελεία της ανώτερης ηγεσίας. Έτσι, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, η περιβαλλοντική καταστροφή οδήγησε τους Καγιάπο να στηρίξουν μια νέα γενιά ηγετών, οι οποίοι εκδίωξαν τους ανθρακωρύχους και τους παράνομους υλοτόμους από την περιοχή τους. Έκτοτε, το όνομα των Καγιάπο έγινε συνώνυμο με τον περιβαλλοντισμό των αυτοχθόνων πληθυσμών.

Η ιστορία μιας εκμετάλλευσης

Η σχετική επιτυχία αυτής της άμεσης δράσης κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έρχεται σε αντίθεση με τις συχνά αιματηρές συγκρούσεις των προηγουμένων ετών, από τις οποίες οι μη επαρκώς οπλισμένοι Ινδιάνοι έβγαιναν πάντα ηττημένοι. Αυτόχθονες πληθυσμοί του Αμαζονίου υπήρξαν θύματα των μεταλλευτικών και άλλου είδους δραστηριοτήτων για πολλά χρόνια. Η απληστία για το χρυσό των πρώτων αποίκων οδήγησε στην υπερεκμετάλλευση της περιοχής. Η βίαιη και εκτεταμένη εκμετάλλευση των καοτσουκόδεντρων (rubber boom), η οποία σταμάτησε τον περασμένο αιώνα, επηρεάζει ακόμα το πώς βλέπουν οι ιθαγενείς το εμπόριο και τους ξένους.

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, οι γουναροκυνηγοί δεν δίσταζαν να πυροβολήσουν εν ψυχρώ τους ιθαγενείς. Όπως μου περιέγραψε ένας καλό φίλος και πληροφοριοδότης μου για τις δραστηριότητες στην περιοχή, όταν ήταν παιδί γουναροκυνηγοί σκότωσαν την οικογένειά του, αναγκάζοντάς τον να εγκαταλείψει τη Βραζιλία και να πάει να ζήσει με μια άλλη φυλή στα σύνορα της Γαλλικής Γουινέα και του Σουρινάμ. Αντίστοιχα, στη Γουινέα, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας βρέχεται από τους ποταμούς Νέγρο, Ορινόκο και Αμαζόνα, οι εξορύξεις χρυσού, διαμαντιών και άλλων ορυκτών προκάλεσαν κοινωνικές συγκρούσεις.

Οι μικρές κοινότητες της περιοχής έχουν αναπτύξει στενούς δεσμούς και η επιβίωσή τους εξαρτάται κατά πολύ από τα τοπικά οικοσυστήματα. Ωστόσο, ο τρόπος ζωής που έχουν επιλέξει τις κάνει ευάλωτες, καθώς πρέπει να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της περιβαλλοντικής καταστροφής και της μόλυνσης των ποταμών και των λιμνών, που προκαλεί η εξορυκτική δραστηριότητα. Πέραν αυτών, όμως, υπάρχουν ταυτόχρονα κοινωνικές και υγειονομικές συνέπειες, όπως η πορνεία, ο αλκοολισμός, η ουσιοεξάρτηση και η προσβολή από ασθένειες, όπως το Έιτζ.

Οι εξορυκτικές και πετρελαϊκές εταιρείες έχουν, κατά γενική ομολογία, αποκτήσει κακή φήμη για τις δραστηριότητές τους στην περιοχή του Αμαζονίου, ωστόσο εξίσου αρνητικές συνέπειες μπορεί να επιφέρουν και τα έργα που γίνονται στο όνομα της  «βιωσιμότητας», όπως τα υδροηλεκτρικά φράγματα που κατασκευάστηκαν σε όλη τη Βραζιλία. Το Μπέλο Μόντε, για παράδειγμα, το τέταρτο σε μέγεθος φράγμα στον κόσμο, χτίζεται κατά μήκος του νοτίου παραποτάμου του Αμαζονίου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εισροή δεκάδων χιλιάδων εργαζομένων, διαρρηγνύοντας περαιτέρω τις σχέσεις των τοπικών κοινωνιών. Η επίπτωση στο οικοσύστημα ολόκληρου του υδρολογικού λεκανοπεδίου θα είναι μνημειώδης.

Οι διαδηλώσεις ενάντια στη δημιουργία του φράγματος απέτυχαν, καθώς η κυβέρνηση της Βραζιλίας είναι επικεντρωμένη σε αυτό το έργο ανάπτυξης, όπως το κατονομάζει, υπό τη ρητορική της «πράσινης οικονομίας». Άλλωστε, οι ιθαγενείς αποτελούν ένα μικρό κομμάτι του εκλογικού σώματος και η φωνή τους ελάχιστα επικρατεί στην εθνική πολιτική σκηνή.

Οι εταιρείες στο στόχαστρο

Οι διαμαρτυρίες ενάντια στις διεθνείς ιδιωτικές εταιρείες μπορούν να γίνουν πιο αποτελεσματικές, καθώς η δημόσια εικόνα των διευθυντών των συγκεκριμένων εταιρειών είναι κακή, κάτι που μπορεί να επηρεάσει τα κέρδη τους. Η επί είκοσι χρόνια νομική διαμάχη ανάμεσα στους αυτόχθονες πληθυσμούς του Ισημερινού  και τον ενεργειακό κολοσσό Σεβρόν, οδήγησε στη διάκριση του τελευταίου με το βραβείο Ντροπιαστικής Εταιρικής Συμπεριφοράς, από τους διαδηλωτές στη συνάντηση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός, νωρίτερα αυτό το έτος. Ωστόσο, τέτοιου είδους δράσεις ελάχιστα επηρεάζουν. Αντίθετα, όποτε συνασπίστηκαν οι ιθαγενείς με τις προοδευτικές και κοινωνικά προσανατολισμένες ΜΚΟ και τους ακτιβιστές, ανάμεσά τους και οι πανεπιστημιακοί, τότε οι οποιεσδήποτε ενέργειες στέφθηκαν από επιτυχία.

Οι ιθαγενείς του Αμαζονίου, με την πάροδο των αιώνων, προσαρμόστηκαν στο πώς πρέπει να οργανώνονται και να συνδιαλέγονται χρησιμοποιώντας τη «γλώσσα της εξουσίας». Αποτελούν πλέον ένα βασικό κομμάτι του παγκοσμίου κινήματος των ιθαγενών πληθυσμών, το οποίο έχει δεσμούς με ένα συνεχώς αυξανόμενο  αριθμό ακτιβιστών, εξειδικευμένων στο διεθνές δίκαιο, στην παραγωγή ντοκιμαντέρ ή ακόμα και στην ανθρωπολογία, οι οποίοι είναι πρόθυμοι να τους συνδράμουν.

Σε μικρότερη κλίμακα, τοπικές κοινότητες εμπλέκονται συχνά με διάφορα έργα, τα οποία προτείνονται από ξένους, συμπεριλαμβανομένων και συνεργασιών που προτείνονται από εξορυκτικές βιομηχανίες. Ωστόσο, πολύ σύντομα μετανιώνουν γι’ αυτές τις «συνεργασίες». Οι ιθαγενείς αντιλαμβάνονται πως η επιθυμία τους για δίκαιες συναλλαγές δεν είναι συμβατή με τις βλέψεις των συνομιλητών τους, είτε αυτοί είναι υλοτόμοι, ανθρακωρύχοι, είτε άνθρωποι που θέλουν να μελετήσουν την παραδοσιακή τέχνη και μουσική τους ή  επιθυμούν να αποκτήσουν οικολογική γνώση της περιοχής.

Επομένως, θα λέγαμε, οι συγκρούσεις που προκύπτουν μερικές φορές ανάμεσα στους αυτόχθονες πληθυσμούς και τους ξένους, οι οποίοι επιθυμούν την εξόρυξη φυσικών πόρων, δεν είναι συγκρούσεις υλικών συμφερόντων, δομημένες στην ανισορροπία των εξουσιών, αλλά κυρίως αντιπαράθεση διαφορετικών κοσμοθεωριών, όπως συνηθίζουν να τις αποκαλούν οι Αφρο-Κολομβιανοί.

Οι ιθαγενείς έχουν κάνει τεράστιες προσπάθειες να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στους ίδιους και τους υπολοίπους που ζουν στον καπιταλιστικό κόσμο. Εναπόκειται πια στους απέναντι «συνομιλητές», συμπεριλαμβανομένων και των μετά-αποικιακών κρατών και διακρατικών οργανώσεων, να κάνουν κι αυτοί την αντίστοιχη προσπάθεια.

*Ο Μαρκ Μπράιτμαν είναι λέκτορας Ανθρωπολογίας στο UCL. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο theconversation.com.

Μετάφραση: Θέα Μανούρα

πηγή: Εποχή /μέσω: http://kollectnews.org