inred.gr Εναλλακτική ενημέρωση
Του Jerome Roos –
Σε αυτούς τους καιρούς της κρίσης, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι σπόροι μιας καλύτερης κοινωνίας βρίσκονται ήδη παραποιημένα ενσωματωμένοι στις αντιφάσεις της τρέχουσας.
Στον δυτικό κόσμο, τουλάχιστον, τα Χριστούγεννα είναι μια βαθιά σχιζοφρενική εποχή του χρόνου. Από τη μία πλευρά, οι διακοπές αναδεικνύουν μερικές από τις καλύτερες πτυχές του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος: οι άνθρωποι που έρχονται μαζί για να μοιραστούν τρόφιμα και δώρα σε ένα ομαδικό πνεύμα που σπάει προσωρινά την αλλοτρίωση της καθημερινής ζωής. Αλλά, την ίδια στιγμή, οι διακοπές κάνουν να λάμψει ένα φως σε μερικά από τα χειρότερα στοιχεία του καταναλωτισμού και των ψεύτικων προσχημάτων που έχουν έρθει για να διαποτίζουν τον κοινωνικό ιστό: ατελείωτες γραμμές ζομπιοποιημένων ανθρώπων να σκοντάφτουν αναμεταξύ τους αδιάφορα στα επιδεικτικά διακοσμημένα εμπορικά κέντρα σε αναζήτηση του τελευταίου άχρηστου gadget ή κάρτας δώρου, επιβεβαιώνοντας για μια ακόμη φορά ότι ο μόνος τρόπος για να αναδείξουν την αξιακή τους ύπαρξή στην ύστερη καπιταλιστική κοινωνία είναι μέσω της συσσώρευσης εντελώς άχρηστων αγαθών, ακόμη και την στιγμή που αμέτρητοι άνθρωποι θα πάνε για ύπνο τις κρύες νύχτες στους δρόμους.
Όταν ο Κάρολος Ντίκενς ποιητικά αναφερόταν για το θάνατο, την απληστία και τη δυστυχία στο κλασικό του Christmas Carol , είχε στο μυαλό του την κοινωνική εξάρθρωση που σφυρήλατο από τις αρχές του βιομηχανικού καπιταλισμού. Φυσικά, η κριτική του καπιταλισμού του Ντίκενς δεν είχε μια διεξοδική πολιτική οικονομική ανάλυση και τελικά δεν κατάφερε να προχωρήσει πέρα από την ηθική αγανάκτηση της φτώχειας και τη μείωση της ανθρώπινης αρετής. Αλλά, όπως αναφέρετε, ακόμη και ο Καρλ Μαρξ είπε ότι ο Ντίκενς στη διάρκεια της ζωής του »εξέφρασε για τον κόσμο πιο πολιτικές και κοινωνικές αλήθειες από ό, τι έχουν ειπωθεί από όλους τους επαγγελματίες πολιτικούς, πολιτικούς αρθρογράφους και ηθικολόγους μαζί.». Το Christmas Carol , δόθηκε στη δημοσιότητα το 1843, μόλις πέντε έτη πριν από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο και το επαναστατικό κύμα του 1848. Αν ήταν να γράψουμε ένα Christmas Carol για την εποχή μας, η ιστορία θα δούμε πραγματικά να είναι τόσο διαφορετική;
Καλή Κρίση και Ευτυχισμένος ο Νέος Φόβος
Ο χαρακτήρας του Σκρουτζ είναι ακόμα πανταχού παρόν – οι πλούσιοι επενδυτές της Wall Street οι οποίοι δεν έχουν πληρώσει μια δεκάρα για το οικονομικό χάος που δημιούργησαν στην πορεία μέχρι τη σημερινή κρίση, μαζί με τους όλο διψά για δύναμη πολιτικούς, οι οποίοι κυριολεκτικά περιβάλλουν τους εαυτούς τους με χρυσό, ενώ ανακοινώνουν μια εποχή λιτότητας για όλους τους άλλους. Με την δυστυχία και τον θάνατο να απλώνονται καθώς τα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας έχουν αποσυναρμολογηθεί στο βωμό της αγοράς, ενώ εκατομμύρια μοχθούν μόνο και μόνο για να τα βγάλουν πέρα, επιβιώνοντας κακοπληρωμένοι, σε χωρίς νόημα και όλο και περισσότερο επισφαλείς θέσεις εργασίας, επιβαρυνόμενοι με όλο και υψηλότερα χρέη και φόρους. Και, ειδικά σε αυτή την εποχή του έτους, δεν είναι μόνο η υλική στέρηση που μετράει. Το ψυχολογικό τραύμα της επίμονης οικονομικής ανασφάλειας και της κοινωνικής διάσπασης, καταστρέφει σε βαθμό που ούτε καν μπορούμε να κατανοήσουμε. Ένας σιωπηλός δολοφόνος, που αφαιρεί χιλιάδες ζωές που ποτέ δεν θα ακούσουμε κάν για αυτές.
Πρόσφατα μετακόμισα στην Αθήνα, όπου η απεικόνιση του απογυμνωμένου καπιταλισμού του Ντίκενς είναι σε πλήρη παρουσίαση κάθε μέρα: απλοί άνθρωποι κοιμούνται μπροστά από τράπεζες και σούπερ μάρκετ, όπως τα αδέσποτα σκυλιά. Δεκάδες χιλιάδες ενοικιαστήρια καλύπτουν τους τοίχους των πολυκατοικιών. Μετανάστες που κρύβονται στο εσωτερικό ερειπωμένων κτιρίων, πολύ φοβισμένοι για να βγουν έξω από το φόβο επιθέσεων από την αστυνομία ή ρατσιστικών καθαρμάτων. Ένα στρώμα αιθαλομίχλης κρέμεται πάνω από την πόλη καθώς οι άνθρωποι καταφεύγουν σε καύση ξύλου και πλαστικού για ζεστασιά. Οι ιδιοκτήτες έχουν κλείσει τις κεντρικές θερμάνσεις σε όλη τη χώρα, μόνο και μόνο επειδή οι ενοικιαστές δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά πια το πετρέλαιο. Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, ένα 13χρονο κορίτσι πέθανε από εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα, αφού η μητέρα της προσπάθησε να σταματήσει την παγωνιά στο διαμέρισμά τους. Η ηλεκτρική ενέργεια είχε κοπεί επειδή δεν μπορούσε να πληρώσει τους λογαριασμούς. Αυτά δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά. Μία τριτοκοσμική φτώχεια εξαπλώνει την ύπαρξή της στην ίδια την καρδιά της «αναπτυγμένης» Δύσης.
Η πείνα και η ανισότητα είναι σε άνοδο σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Σε αριθμό ρεκόρ 48 εκατ. Αμερικανοί – 22 εκατομμύρια από τους οποίους είναι παιδιά – βασίζονται σε κουπόνια τροφίμων για να επιβιώσουν. Η Oxfam προειδοποίησε πρόσφατα ότι η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια «χαμένη δεκαετία» της φτώχειας και της περιθωριοποίησης, θρηνώντας ότι «ιδρυθήκαμε το 1942, λόγω του λιμού στην Ελλάδα, κανείς δεν θα πίστευε ότι θα ήμασταν ξανά εδώ περισσότερα από 70 χρόνια αργότερα, λέγοντας ότι η Ελλάδα είναι σε άθλια κατάσταση «Και, πάλι, η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση. – το λεγόμενο λίκνο της δημοκρατίας είναι απλώς η καθολική συγκεκριμενοποίηση μιας τρομακτικής τάσης σε όλο τον κόσμο, καθώς ονομαζόμενα δημοκρατικά καθεστώτα καταφεύγουν σε όλο και πιο αυταρχικά και απάνθρωπα μέτρα για την επιβολή του νεοφιλελεύθερου δόγματος τους. Μία τάση η οποία μπορεί να συνοψιστεί σε μια απλή φόρμουλα: ιδιωτικοποίηση των κερδών, κοινωνικοποίηση των ζημιών. Ο Σκρουτζ είναι πάνω από όλους μας σήμερα, κρατώντας κλομπ και δακρυγόνα.
Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι οι διαδηλωτές που κατέκλυσαν τους δρόμους της Αθήνας και των πόλεων σε όλη την Ελλάδα το Δεκέμβριο του 2008, μετά τη δολοφονία της αστυνομίας του 15χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου, αμέσως επιτέθηκαν και έκαψαν το τεράστιο χριστουγεννιάτικο δέντρο, που τόσο επιδεικτικά στήθηκε στην πλατεία Συντάγματος μπροστά από το Κοινοβούλιο. Λίγες μέρες αργότερα, τα λόγια ενός προφήτη εμφανίστηκαν γραμμένα σε τοίχο της πόλης: Ευτυχισμένη κρίση και ένας ευτυχισμένος νέος φόβος!
Ο καθημερινός κομμουνισμός και η κρίση του καιρού μας
Αλλά αυτό δεν είναι η πλήρης ιστορία. Ακριβώς καθώς τα Χριστούγεννα, σε περιόδους κρίσης τείνουν να είναι μια κατάσταση βαθιά σχιζοφρενική – παράγουν ταυτόχρονα ακραίους κινδύνους κοινωνικής αποσύνθεσης και πρωτοφανείς ευκαιρίες για τη ριζική κοινωνική αλλαγή, ευκαιρίες καμία από τις οποίες δεν φαινόταν δυνατή στην προηγούμενη κατάσταση ομαλότητας. Ενσωματωμένο στις αντιφάσεις του καπιταλισμού βρίσκεται το λανθάνον δυναμικό τόσο για την μετατροπή του σε τερατούργημα όσο και για τη διάλυση και την υπέρβασή του σε κάτι καλύτερο. Στα αρχαία ελληνικά, η λέξη κρίση (κρίσις) αναφέρεται σε ακριβώς αυτό: την στιγμή του χωρισμού, της απόφασης ή της ετυμηγορίας – σαν ένα σημείο καμπής σε μια ασθένεια που καθορίζει την τύχη του ασθενούς: μια στιγμή της ζωής ή του θανάτου. Κυρίως, η λέξη σημαίνει σύγκρουση : δύο πιθανές εκβάσεις βρίσκονται μπροστά μας, οι δράσεις μας σήμερα θα καθορίσουν τον κόσμο για τις επόμενες δεκαετίες.
Με τη μετακίνηση μου στην Αθήνα, γρήγορα ανακάλυψα γιατί ο «ασθενής» έχει καταφέρει να επιβιώσει της κρίσης του μέχρι σήμερα. Είναι προφανές ότι δεν έχει τίποτα να κάνει με τις περικοπές του προϋπολογισμού ή την «διάσωση» της ΕΕ-ΔΝΤ. Είναι αποτέλεσμα της αμοιβαίας βοήθειας και της κοινοτικής αλληλεγγύης. Χωρίς τους απλούς ανθρώπους να βοηθούν ο ένας τον άλλο, η ελληνική κοινωνία θα ήταν σε πολύ χειρότερη κατάσταση. Αν δεν ήταν οι γονείς να στηρίζουν τους ανέργους, τα συσσίτια να προσφέρουν τρόφιμα για τους πεινασμένους, οι αυτόνομες κλινικές που παρέχουν δωρεάν ιατρική περίθαλψη για τους ανασφάλιστους, και τα κοινωνικά κέντρα διανομής δωρεάν ρούχων σε όσους τα χρειάζονται, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς οι άνθρωποι θα μπορούσαν να τα αντέξουν όλα αυτά . Αυτό μας οδηγεί σε ένα ειρωνικό συμπέρασμα: αν δεν ήταν αίσθηση της κοινότητας και της αμοιβαίας βοήθειας – οι οποίες αψηφούν την λογική της ιδιοτέλειας – καπιταλισμό των Smith και Hayek ως εκ τούτου δεν θα μπορούσαν πιθανότατα να είναι σε θέση να επιβιώσουν. Πράγματι, καμία κοινωνία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς μια υγιή δόση του αλτρουισμού. Το ζήτημα, λοιπόν, είναι πώς να χρησιμοποιηθεί αυτός ο αλτρουισμός όχι ως μέσο για τη διατήρηση του καπιταλισμού, αλλά ως ένα όπλο για να τον σκοτώσει.
«Ο David Graeber αναφέρεται σε αυτό το κοινωνικό υπόβαθρο της κοινοτικής αλληλεγγύης, ως ο καθημερινός κομμουνισμός ». Με βάση το έργο του ο Γάλλος ανθρωπολόγος Marcel Mauss, Graeber διακρίνει τρία διαφορετικά είδη κοινωνικών σχέσεων: τις ιεραρχικές σχέσεις που βασίζονται στην βάση της ιδιοτέλειας , τις τυπικά ισότιμες σχέσεις που βασίζονται στην ανταλλαγή, και τις πραγματικά ισότιμες σχέσεις με βάση την κατανομή – ή την παλιά κομμουνιστική αρχή του «από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες τους.». Αυτοί οι διαφορετικοί τύποι των κοινωνικών σχέσεων δεν είναι ποτέ μονολιθικοί και ως εκ τούτου δεν θα πρέπει να συνυπολογιστούν καθώς καμία κοινωνία δεν βασίζεται μόνο στην ιδιοτέλεια, την ανταλλαγή ή την κοινοκτημοσύνη. Αντ‘ αυτού, τα τρία συνυπάρχουν σε διαφορετικούς βαθμούς σε διαφορετικούς τύπους κοινωνιών. Οι Φεουδαρχικές κοινωνίες μπορεί να χαρακτηρίζονται από την επικράτηση της ιεραρχίας, οι καπιταλιστικές κοινωνίες από την επικράτηση της ανταλλαγής, και οι πραγματικά κομμουνιστικές κοινωνίες μέσω της κοινής χρήσης. Αλλά ακόμη και σε αυτό το τελευταίο είδος της κοινωνίας, η ιεραρχία και η ανταλλαγή ποτέ δεν θα εξαφανιστούν πλήρως. Απλά θα πρέπει να ενταχθούν σε μία διαφορετική πολιτισμική και θεσμική λογική. Την λογική της ανταλλαγής θα έρθουν να ξεπεράσουν, οι κοινωνικές προτεραιότητες και οι ριζικές ανακατατάξεις του πλούτου.
Φυσικά τα πράγματα δεν είναι απλά. Αλλά σε αυτή την εποχή του έτους, και σε αυτή την εποχή της κρίσης, ο Mauss και ο Graeber στρέφουν την προσοχή μας προς κάτι πολύ σημαντικό: ακόμα και στην καπιταλιστική κοινωνία, οι «κομμουνιστικές» σχέσεις (αλτρουισμού και ανταλλαγής) εξακολουθούν να υφίστανται. Πράγματι, με πολλούς τρόπους, «είμαστε ήδη κομμουνιστές» – ειδικά ως προς την οικογένεια και τους φίλους, και ειδικά σε μια μέρα σαν κι αυτή. Θα ήταν εντελώς αδιανόητο για οποιονδήποτε από εμάς να παρουσιάσει στους γονείς, τα αδέλφια ή τα παιδιά μας ένα λογαριασμό για το δείπνο των Χριστουγέννων που μόλις έχει μαγειρευτεί γι ‘αυτούς. Ακριβώς όπως θα ήταν εντελώς παράλογο για τις μητέρες να χρεώνουν τα παιδιά τους για την γέννησή τους και το θηλασμό. Με τον ίδιο τρόπο, είναι εντελώς παράλογο ότι οι σημερινοί Σκρούτζ – εμφανίζονται με μια «κρίση», αποτέλεσμα των δικών τους αποφάσεων – και τώρα προσπαθούν να κοινωνικοποιήσουν τις απώλειες τους, επιβάλλοντας λιτότητα κάτω στον λαιμό όλων των άλλων και υποχρεώνοντας ένα τίμημα για κοινά αγαθά όπως το νερό και η γνώση. Εάν επεκταθεί στα άκρα η θεωρία του Randian, η λογική του άκρατου προσωπικού συμφέροντος, απλώς θα οδηγήσει σε πλήρη κοινωνική αποσύνθεση. Και σε αυτό είναι ακριβώς όπου ο νεοφιλελευθερισμός ωθεί τον κόσμο σήμερα.
Το φάντασμα των Χριστουγέννων ακόμα να έρθει
Ζούμε στην στιγμή της απόφασης με την οποία η μοίρα της ανθρωπότητας είναι να αποφασιστεί. Σε αυτές τις σκοτεινές μέρες, όταν κάθε ελπίδα φαίνεται ότι έχει χαθεί, και ακόμα και το πιο «κομμουνιστικές» κοινωνικές τελετουργίες υποκύπτουν στο θέαμα του ρηχού καταναλωτισμού, είναι σημαντικό να θυμηθούμε ότι οι σπόροι για έναν καλύτερο κόσμο έχουν ήδη σπαρθεί στην σημερινή καμένη γη, και ότι η πρόκλησή μας ως «ριζοσπάστες» ή «επαναστάτες» δεν είναι απαραίτητα η δημιουργία μιας ολόκληρης νέας κοινωνίας από το μηδέν, αλλά η απελευθέρωση και η επαναξιοποίηση των κρυμμένων δυνατοτήτων του αλτρουισμού και της κοινοτικής ζωής που βρίσκονται σήμερα καταπιεσμένες. Αυτό θα πρέπει να δώσει ελπίδα για τον αγώνα: δεν πρέπει αναγκαστικά να καινοτομήσουμε αλλά να συντρίψουμε το παρελθόν και να εντείνουμε τις ήδη υπάρχοντες απελευθερωτικές σχέσεις.
http://roarmag.org/ Αναδημοσίευση /μετάφραση: Ιωάννης Πορφυρός https://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=1507902 – μέσω: https://denplirono.wordpress.com
