Μπορεί να αλλάξει ο Μελανσόν την Ευρώπη;

Του Γρηγόρη Μάρκου* – 

Οι προεδρικές εκλογές στη Γαλλία πλησιάζουν και η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στη χώρα σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις είναι πρωτόγνωρη. Ο υποψήφιος των Σοσιαλιστών Hamon έχει καταποντιστεί, ενώ ο υποψήφιος της Δεξιάς Fillon δύσκολα θα καταφέρει να περάσει στον δεύτερο γύρο των εκλογών. Την ίδια στιγμή η ριζοσπαστική αριστερά με τον Jean–Luc Mélenchon (κίνημα «Ανυπότακτη Γαλλία») παρουσιάζει μια δυναμική άνοδο, απειλώντας τις νεοφιλελεύθερες αλλά και τις ακροδεξιές δυνάμεις της χώρας. Τι θα συμβεί σε περίπτωση που εκλεγεί πρόεδρος ο Mélenchon; Θα καταφέρει να αλλάξει τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα που έχει υιοθετήσει η μεταδημοκρατική Ευρώπη;

Η άνοδος του αριστερού λαϊκισμού

Τα τελευταία χρόνια, μετά το ξέσπασμα της κρίσης, αναδύθηκαν στην Ευρώπη νέα ριζοσπαστικά αριστερά κινήματα με έντονο λαϊκιστικό χαρακτήρα, τα οποία εναντιώθηκαν πλήρως στην παγκοσμιοποίηση και τον νεοφιλελευθερισμό. Οι συνθήκες για την ανάπτυξη των αριστερών λαϊκιστικών κινημάτων υπήρξαν ευνοϊκότερες σε χώρες όπου εφαρμόζονται σκληρές πολιτικές λιτότητας, όπως είναι η Ελλάδα και η Ισπανία (ΣΥΡΙΖΑ και Podemos αντίστοιχα). Ωστόσο, ακόμα και σε κράτη όπου οι συνέπειες της κρίσης δεν υπήρξαν το ίδιο καταστροφικές για την οικονομία και την κοινωνία, ο χώρος της ριζοσπαστικής αριστεράς κατάφερε να οργανωθεί ενάντια στις δυνάμεις της νεοφιλελεύθερης συναίνεσης και της άκρας δεξιάς, προτείνοντας την επιστροφή της πολιτικής στον ίδιο τον λαό. Στη Γαλλία πρωταγωνιστής αυτού του εγχειρήματος είναι ο Jean-Luc Mélenchon.

Οι κόκκινες σημαίες κυματίζουν ξανά στη Γαλλία

Για πολλά χρόνια η ριζοσπαστική αριστερά στη Γαλλία βρισκόταν στο περιθώριο της πολιτικής ζωής. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας (PCF) και οι άλλες αριστερές δυνάμεις (Lutte Ouvrière, Nouveau Parti Anticapitaliste, Parti des travailleurs κλπ.) δεν μπορούσαν να διαμορφώσουν έναν ισχυρό πόλο έκφρασης των απογοητευμένων και περιθωριοποιημένων πολιτών. Η ευκαιρία δόθηκε με το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, το 2008. Ο Jean-Luc Mélenchon, μετά την αποχώρηση του από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, αποφάσισε να σχηματίσει το Parti de Gauche (Κόμμα της Αριστεράς) και να διαμορφώσει άμεσα σε συνεργασία με άλλες αριστερές δυνάμεις το Front de Gauche (Μέτωπο της Αριστεράς). Κύριος στόχος του κινήματος του ήταν η διαμόρφωση ενός νέου δημοκρατικού πολιτικού πεδίου στη Γαλλία και σε όλη την Ευρώπη. Ο υποψήφιος του μετώπου της Αριστεράς πραγματοποίησε τεράστιες συγκεντρώσεις σε όλη την χώρα και τελικά στις προεδρικές εκλογές του 2012 συγκέντρωσε το 11,10% των ψήφων, δίνοντας πίσω στην Αριστερά ένα μέρος της χαμένης της αίγλης.

Ο Mélenchon έδωσε το φιλί της ζωής στη γαλλική ριζοσπαστική αριστερά. Κατάφερε να συσπειρώσει ετερογενείς κοινωνικές ομάδες μέσω της λαϊκιστικής του ρητορικής και να ανακόψει την κυριαρχία της άκρας δεξιάς στις λαϊκές και εργατικές τάξεις. Υπερασπίστηκε τα φτωχά λαϊκά στρώματα, τους εργάτες και τις μειονότητες, παράγοντας έναν συμπεριληπτικό λαϊκισμό που εναντιώθηκε στον ακροδεξιό λαϊκισμό του αποκλεισμού. Αυτό συνεχίζει να κάνει μέχρι σήμερα, διεκδικώντας εκ νέου την προεδρία της χώρας και θέτοντας τις βάσεις για μεγαλύτερη πολιτική εκπροσώπηση.

Το εναλλακτικό του σχέδιο όμως δεν το στηρίζει στις ιδέες και την ρητορική του παραδοσιακού μαρξισμού. Ο κεντρικός ανταγωνισμός στον δυισμό του λόγου του πραγματοποιείται κυρίως μεταξύ κυριαρχούμενων και κυρίαρχων, παρά μεταξύ εργατών και κεφαλαίου. Άλλωστε όπως είναι γνωστό ο λαϊκιστικός λόγος κάνει έκκληση σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και τάξεις (και όχι μόνο στην εργατική), με στόχο τη διαμόρφωση μιας νέας ηγεμονίας.

Μπορεί να αλλάξει ο Mélenchon τον χαρακτήρα της Ευρώπης;

Ένας από τους βασικούς στόχους του προγράμματος του Jean-Luc Mélenchon είναι ο εκδημοκρατισμός της Ευρώπης και ο τερματισμός του νεοφιλελευθερισμού και των πολιτικών λιτότητας που εφαρμόζονται στο εσωτερικό της. Μπορεί να πετύχει τον στόχο του σε περίπτωση που εκλεγεί; Έχει την δυνατότητα να στηρίξει τις χώρες που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα, αφαιρώντας τον νέο-αποικιοκρατικό μανδύα της ΕΕ; Όπως απέδειξε η περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ τα λαϊκιστικά κόμματα όταν ανέρχονται στην εξουσία αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα στην εφαρμογή των πολιτικών τους. Μολαταύτα, θα ήταν λάθος (και άδικο) να εξισώναμε την ελληνική και την γαλλική περίπτωση, καθώς αν ο Mélenchon καταφέρει να κερδίσει την εξουσία θα γίνει ταυτόχρονα πρόεδρος μιας εκ των ισχυρότερων χωρών του κόσμου, γεγονός που θα του παρέχει τη δυνατότητα να επηρεάσει άμεσα την πολιτική που χαράζει η ΕΕ. Σε αντίθεση με έναν πρωθυπουργό μιας μικρής και υπερχρεωμένης χώρας όπως της Ελλάδας, ο Mélenchon θα έχει τη δυνατότητα να αλλάξει την πολιτική κατεύθυνση της Ευρώπης, να διαμορφώσει ουσιαστικές και ισχυρές συμμαχίες και να θέσει βέτο στις σκληρές πολιτικές λιτότητας που εφαρμόζονται.

Ωστόσο, από μια μαρξιστική σκοπιά η πολιτική πρόταση του Jean-Luc Mélenchon παρά το γεγονός ότι δείχνει ριζοσπαστική, δεν είναι. Δεν δίνει μεγάλο χώρο στις συλλογικές διαδικασίες και φαίνεται να διέπεται από μια «κάθετη» λογική/ιεραρχία με «αρχηγικά» χαρακτηριστικά. Δεν έχει στόχο τη διάλυση της ΕΕ, αλλά την αναμόρφωση της. Δεν επιθυμεί την προώθηση και την δημιουργία μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας, αλλά ενός κράτους που θα βασίζεται σε μια κεϋνσιανού τύπου οικονομία. Έτσι, η πολιτική του πρόταση ίσως καταφέρει να βελτιώσει την οικονομική κατάσταση της Ευρώπης για ένα χρονικό διάστημα, αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι τα οφέλη θα τα καρπωθούν οι λαοί της.

Το εναλλακτικό πολιτικό σχέδιο του Mélenchon, γεννά νέα ερωτήματα σχετικά με το μέλλον της ριζοσπαστικής αριστεράς στην Ευρώπη: Πρέπει η ριζοσπαστική αριστερά να επιμένει στην εφαρμογή ενός «βελτιωμένου» καπιταλισμού; Μήπως το «φάντασμα» της Σοβιετικής Ένωσης και του υπαρκτού σοσιαλισμού «τρομοκρατεί» τα νέα κινήματα και δεν τα αφήνει να ξεδιπλωθούν προς μια νέα σοσιαλιστική κατεύθυνση, μακριά από τις αυταπάτες του καπιταλισμού; Μήπως είναι καιρός να αλλάξει τακτική και να θέσει ως στόχο την ανατροπή του καπιταλισμού και την δημιουργία μιας νέας σοσιαλιστικής και δημοκρατικής κοινωνίας; Παρά τις όποιες αμφιβολίες υπάρχουν σχετικά με το πρόγραμμα της ριζοσπαστικής αριστεράς στη Γαλλία, είναι αλήθεια ότι η άνοδος του Mélenchon και του αριστερού του εγχειρήματος αποτελεί μια ισχυρή απάντηση στην νεοφιλελεύθερη συναίνεση του κέντρου και στο μεταδημοκρατικό πλαίσιο που έχει διαμορφωθεί στην ολιγαρχική Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.

• Υπ. Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών, ΑΠΘ. | grmarkou@gmail.com