Λέμε ΟΧΙ στο φόβο απ’ όπου κι αν προέρχεται!

Γράφει η Λίζα Αστερίου* –

Τούτες τις μέρες παρακολουθώ μ’ ενδιαφέρον πώς τα media σπέρνουν τον τρόμο στα μυαλά των ανθρώπων. Εντάξει, θα μου πείτε, είναι κοινό μυστικό ότι ο φόβος αποτελεί το πιο αποτελεσματικό εργαλείο χειραγώγησης των μαζών. Αν θες να θέσεις ένα άτομο υπό τον έλεγχό σου, τρομοκράτησέ το! Όμως, αν σκάψουμε λίγο πιο βαθιά, θα δούμε πώς ο φόβος που καλλιεργεί το σύστημα δεν αφορά μόνο την πολιτική. Διεισδύει ακόμη και στις πιο προσωπικές πλευρές της ζωής μας.

Ως πολυσυντροφική ακτιβίστρια, συζητάω αρκετά συχνά για τις ανοιχτές σχέσεις με ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τίποτα για το θέμα. Παρατηρώ τα πρόσωπά τους καθώς για λίγες στιγμές ανοίγουν τα μάτια διάπλατα και χλωμιάζουν. Δεν μιλάω εδώ για άτομα αντιδραστικά και στενόμυαλα. Ίσα ίσα, πολλοί από τους συνομιλητές/τριές μου πρόθυμα λένε, μόλις ξεπεράσουν το αρχικό σοκ, ότι υπερασπίζονται το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να ζει τη ζωή του όπως θέλει. Κι όμως, η πρώτη, ασυνείδητη αντίδρασή τους είναι ο φόβος.

Ζούμε σε μια κοινωνία που μας μαθαίνει να φοβόμαστε το διαφορετικό, το μη κανονικό, αυτό που δεν ταιριάζει στα κυρίαρχα πρότυπα. Είναι κι αυτή μια μέθοδος χειραγώγησης. Ο φόβος φυλάει τα έρημα από το να μπουν στο πεδίο του απαγορευμένου, του στιγματισμένου. Έτσι προέκυψαν λέξεις όπως ομοφοβία, αμφιφοβία, τρανσφοβία, πολυφοβία (οι διακρίσεις εναντίον των πολυσυντροφικών και πολυγαμικών ατόμων). Ακούμε κάποιες φορές ότι οι όροι αυτοί είναι παραπλανητικοί γιατί στην πραγματικότητα δηλώνουν το μίσος, όχι το φόβο. Όμως, πίσω από το μίσος κρύβεται ο φόβος: η αίσθηση ότι η διαφορετικότητα αποτελεί απειλή.

Ίσως το χειρότερο να είναι η εσωτερικευμένη φοβία: οι λεσβίες κι οι ομοφυλόφιλοι δυσκολεύονται να αποδεχτούν την ομοφυλοφιλία τους, οι τρανς άνθρωποι τη διεμφυλικότητά τους και τα πολυσυντροφικά άτομα την πολυσυντροφικότητά τους. Αυτό το τελευταίο το έχω βιώσει ξανά και ξανά: συναντάω ανθρώπους που αρχικά αντιμετωπίζουν μ’ ενθουσιασμό την ιδέα να κάνουν μια πολυσυντροφική σχέση. Κι όταν έρχεται η ώρα να το κάνουν πράξη, μέσα τους επικρατεί πανικός. Η εσωτερικευμένη πολυφοβία τους αναδύεται ορμητικά. Τους προκαλεί μια τεράστια ανασφάλεια που μπορεί να παίρνει ακόμη και τη μορφή του θυμού ή του μίσους. Αυτές τις αντιδράσεις μας έχουν μάθει να τις ονομάζουμε «ζήλια», όμως πίσω από τον παραπλανητικό όρο «ζήλια» κρύβεται η εσωτερικευμένη πολυφοβία.

Καλά όλα αυτά, θα μου πείτε, στην πράξη όμως, πώς αντιμετωπίζονται; Ας θυμηθούμε εδώ ότι τα συναισθήματα είναι δημιουργήματα του εγκεφάλου μας. Αναπτύχθηκαν και διατηρήθηκαν μέσα από μια εξελικτική διαδικασία εκατομμυρίων χρόνων. Όταν ο φόβος αποτελεί αντίδραση σε μια πραγματική απειλή, είναι χρήσιμος. Τότε που οι πρόγονοί μας ζούσαν στα δάση και είχαν ν’ αντιμετωπίσουν πεινασμένες τίγρεις, ο φόβος τους βοηθούσε να προστατέψουν τον εαυτό τους και τα παιδιά τους.

Σήμερα δεν ζούμε πια στα δάση, όμως ο εγκέφαλος μας αντιδρά με παρόμοιο τρόπο όταν κάτι το εκλαμβάνει ως απειλή. Ας μην ξεχνάμε ότι τα συναισθήματα γεννιούνται στα τμήματα του μυαλού μας που είναι ασυνείδητα – η φύση τα έχει αυτοματοποιήσει. Ευτυχώς, τα συνειδητά κομμάτια του εγκεφάλου μας έχουν τη δυνατότητα να επεξεργάζονται τα συναισθήματά μας. Δεν θ’ απαλλαγούμε ποτέ οριστικά από το φόβο, ωστόσο μπορούμε κάθε φορά που προκύπτει να τον αξιολογούμε. Να μερικά χρήσιμα ερωτήματα:

• Αυτό που φοβόμαστε μας απειλεί πραγματικά;
• Μήπως κάτι το θεωρούμε επικίνδυνο επειδή μας έχουν μάθει να το βλέπουμε έτσι;
• Άραγε, μήπως κάποιος μας καλλιεργεί το φόβο για να εξυπηρετήσει τις δικές του σκοπιμότητες;
• Τι θα συμβεί αν ξεπεράσουμε το φόβο και δοκιμάσουμε αυτό που θεωρείται απαγορευμένο, επικίνδυνο ή στιγματισμένο;
• Πόσες από τις επιλογές μας βασίζονται στις ανασφάλειές μας;
• Τελικά, αξίζει να ζούμε τις ζωές μας υπό το κράτος του φόβου;

Ο φόβος αντιμετωπίζεται όταν βρίσκουμε το κουράγιο να τον κοιτάξουμε κατάματα. Όταν αρνούμαστε να υπακούσουμε σ’ αυτό που μας λέει. Μπορούμε να τον διαχειριστούμε αν τον αναλύσουμε για να βρούμε τι κρύβεται πίσω απ’ αυτόν. Δεν χρειάζεται να τον αφήνουμε να καθορίζει τις επιλογές μας – αντίθετα, τον χρησιμοποιούμε για να γίνουμε πιο συνειδητοποιημένοι άνθρωποι. Γιατί τελικά ο φόβος από μέσο χειραγώγησης μπορεί να γίνει εργαλείο αυτογνωσίας.

Κάποιες φορές η ζωή μπορεί να μοιάζει μια ατέλειωτη μάχη με τις ανασφάλειές μας. Όμως, αυτή τη μάχη μπορούμε, μέρα με τη μέρα, να την κερδίζουμε. Για να την κερδίσουμε, ωστόσο, πρέπει πρώτα να τη δώσουμε. Κι αυτό σημαίνει να μπορούμε ν’ αντιστεκόμαστε. Σημαίνει να λέμε ΟΧΙ και να το κάνουμε πράξη…

• Η Λίζα Αστερίου σπούδασε ψυχολογία και φιλολογία. Δραστηριοποιείται στην αντικαπιταλιστική αριστερά και στο χώρο των κοινωνικών κινημάτων. Αρθρογραφεί και συντονίζει την ομάδα «Ανοιχτές Σχέσεις». Ιστολόγιο: https://polysyntrofikotita.wordpress.com/