inred.gr Εναλλακτική ενημέρωση
Η αξιοπρέπεια δεν υπάρχει χωρίς την ελευθερία – Συνέντευξη της Κατερίνας Μάτσα, Ψυχίατρου, τ. διευθύντριας της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ –
Συνέντευξη στην Ελεάνα Πανδιά, Επικοινωνιολόγο, MA, υπ. διδάκτορα Παντείου Πανεπιστημίου
ΨΧ : Σε τι συνίσταται κατά τη γνώμη σας η αξιοπρέπεια;
ΚΜ: Ο Pico della Mirandola, σπουδαίος φιλόσοφος του 15ου αιώνα, στο βιβλίο «Λόγος περί της αξιοπρέπειας του ανθρώπου» (εκδόσεις ΑΓΡΑ, 2014) συναρτά την ελευθερία με την αξιοπρέπεια. Στο μεγάλο θαύμα που είναι ο άνθρωπος, ως ο δημιουργός του εαυτού του, το πιο θαυμαστό είναι η ελευθερία του. Αυτή είναι η αξιοπρέπεια (dignitas). Η αξιοπρέπεια, λοιπόν δεν υπάρχει χωρίς την ελευθερία. Η υπεράσπιση της αξίας και της ακεραιότητας του ανθρώπου είναι συνυφασμένη με την υπεράσπιση της ελευθερίας του. Και εδώ ως ελευθερία δεν νοείται απλά η απουσία καταναγκασμού, αλλά η συνείδηση της φυσικής αναγκαιότητας και των περιορισμών που αυτή θέτει. Η ελευθερία του ανθρώπου ανάγεται τελικά στη θετική δύναμη με την οποία μπορεί να αναπτύξει όλες του τις δυνατότητες μέσα από την κοινωνική πράξη, μέσα σε μια διαδικασία ελεύθερης δημιουργίας και ριζικής αλλαγής της σχέση του με την Φύση.
ΨΧ: Σχετίζεται η αξιοπρέπεια με την ψυχική ασθένεια;
ΚΜ: Η αξιοπρέπεια είναι ό, τι πολυτιμότερο διαθέτει ο άνθρωπος είτε πάσχει ψυχικά είτε όχι. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια ταυτίζεται τελικά με το δικαίωμα στην ελευθερία, το δικαίωμα στη ζωή.
ΨΧ: Υπάρχει τρόπος να διαφυλαχθεί η αξιοπρέπεια του ψυχικά ασθενούς, του θεραπευόμενου;
Η διαφύλαξη της αξιοπρέπειας του ψυχικά ασθενούς ανάγεται τελικά στον σεβασμό των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων του. Στην πράξη όλα αυτά, σχεδόν κατά κανόνα, παραβιάζονται και η αξιοπρέπεια του πάσχοντος, του θεραπευόμενου προσβάλλεται, όπως συμβαίνει με την αναγκαστική νοσηλεία, την μηχανική καθήλωση, την απουσία θεραπευτικής σχέσης, την αυστηρή ιεραρχία μέσα στον αυταρχικό ψυχιατρικό θεσμό, την ιατρικοποίηση της ύπαρξής του στο σύνολό της. Ο μόνος τρόπος για να διαφυλαχθεί η αξιοπρέπεια του θεραπευόμενου είναι η διαμόρφωση και η εξασφάλιση των όρων ισοτιμίας στη σχέση θεραπευτή – θεραπευόμενου και στον ελεύθερο διάλογο ανάμεσά τους, η απουσία αυταρχισμού και καταπίεσης, ο σεβασμός στην δική του απόφαση να διαχειρισθεί όλα όσα τον αφορούν. Αυτό βεβαίως προϋποθέτει μια βαθιά τομή στα ψυχιατρικά πράγματα, μια επανάσταση, θα μπορούσαμε να πούμε σε σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα της βαρβαρότητας στο χώρο της ψυχικής υγείας.
ΨΧ : Ποια είναι η κοινωνικοπολιτική διάσταση της αξιοπρέπειας;
ΚΜ: Η αξιοπρέπεια με αυτούς τους όρους αφορά στο σεβασμό της μοναδικότητας και των δικαιωμάτων κάθε προσώπου σε όποια κατάσταση και αν βρίσκεται, σε όποια τάξη και αν ανήκει. Η προσβολή του προσώπου, στο όνομα της «δημόσιας τάξης» ή της «δημόσιας υγείας» συνιστά προσβολή της αξιοπρέπειας του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η διαπόμπευση των οροθετικών, τοξικομανών γυναικών το 2012 από τον τότε υπουργό υγείας Ανδρέα Λοβέρδο, στο όνομα της προάσπισης της «δημόσιας υγείας».
ΨΧ: Το στίγμα που συνοδεύει το λήπτη υπηρεσιών ψυχικής υγείας πλήττει την αξιοπρέπεια του; Πως μπορεί να καταπολεμηθεί αυτό το στερεότυπο;
ΚΜ: Το στίγμα της ψυχικής αρρώστιας πλήττει σοβαρά την αξιοπρέπεια του ανθρώπου που δέχεται φροντίδα στο χώρο της ψυχικής υγείας, τον απαξιώνει, τον καθιστά αντικείμενο περιθωριοποίησης και κοινωνικού αποκλεισμού. Η πάλη κατά του στιγματισμού προϋποθέτει μια άλλη προσέγγισης της ψυχικής οδύνης, μέσα από τη συλλογική δράση και την κοινωνική αλληλεγγύη.
ΨΧ: Τι συνιστά κατά τη γνώμη σας αξιοπρεπή φροντίδα στο χώρο της ψυχικής υγείας;
ΚΜ: Η διαμόρφωση των όρων ισοτιμίας στο διάλογο θεραπευτή – θεραπευόμενου, με ενσυναίσθηση και απουσία αυταρχισμού του θεραπευτή.
ΨΧ: Θεωρείτε το αίσθημα της αξιοπρέπειας σημαντικό συστατικό για την επιτυχία των υπηρεσιών υγείας;
ΚΜ: Είναι απολύτως αναγκαίο συστατικό, θεμελιώδης αρχή οργάνωσης όλων των υπηρεσιών υ ψυχικής υγείας.
ΨΧ: Πώς επηρεάζεται η έννοια της αξιοπρέπειας από το σύστημα αξιών που χαρακτηρίζει μια κοινωνία και πώς αυτό επηρεάζει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας;
Η μέθοδος προσέγγισης της ψυχικής αρρώστιας καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις αξίες που επικρατούν στην κοινωνία. Όταν επικρατεί ο ατομικισμός, ο πραγματισμός, οι αξίες της καπιταλιστικής αγοράς και του κέρδους, όταν η υγεία και η ψυχική υγεία εμπορευματοποιείται τότε ο ασθενής οδηγείται σε ένα καθεστώς παραβίασης των δικαιωμάτων του και προσβολής της αξιοπρέπειας του. Οι όροι της εμπορευματοποίησης της υγείας και της πραγμοποίησης των ασθενών, όπου οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας οργανώνονται με γνώμονα τη μείωση – πάση θυσία – του κόστους και όχι τις ανάγκες των ασθενών, οδηγούν στην διαρκή υποβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Λίγα λόγια για την Κατερίνα Μάτσα
Η Κατερίνα Μάτσα, σύζυγος Σάββα Μιχαήλ, είναι Ψυχίατρος, τ. διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ, που ανήκει διοικητικά στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής και στο ΕΣΥ.
Είναι επίτιμη πρόεδρος της Επιστημονικής Ένωσης ΨΝΑ. Επίσης επίτιμη πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας (ΟΕΝΓΕ). Πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης του Επιστημονικού και Κοινωνικού έργου του 18 ΑΝΩ.
Υπεύθυνη έκδοσης του ιστορικού, ψυχιατρικού περιοδικού «Τετράδια Ψυχιατρικής» που εκδίδεται από το 1984 μέχρι σήμερα. Ανήκει στη γενιά των λειτουργών ψυχικής υγείας, που αγωνίστηκαν ενάντια στην βαρβαρότητα του θεσμού του ψυχιατρικού ασύλου, στον απόηχο των ιδεών του Μάη του ’68, και εξακολουθούν να δίνουν τη μάχη για μια χειραφετητική Ψυχιατρική και ενάντια στη φιλελεύθερη κατεδάφιση του δημόσιου συστήματος υγείας και ψυχικής υγείας.
Μαζί με μια μικρή ομάδα λειτουργών της ψυχικής υγείας, εργαζόμενων στο Δαφνί, έδωσε τη μάχη για τη δημιουργία, στη δεκαετία του 1980, του 18 ΑΝΩ, ενός στεγνού θεραπευτικού προγράμματος απεξάρτησης που στηρίζεται στην ψυχοθεραπεία, την τέχνη και την συμμετοχή του απεξαρτημένου στο κοινωνικό γίγνεσθαι και εγκαθιδρύει τη συλλογικότητα της θεραπευτικής ομάδας ως θεμέλιο της θεραπευτικής διαδικασίας. Αυτό το πρόγραμμα αναπτύχθηκε μέσα από σκληρούς αγώνες, ιδιαίτερα τις δύο τελευταίες δεκαετίες, με τις κυβερνητικές πολιτικές και τους κατασταλτικούς μηχανισμούς αλλά και με το ακαδημαϊκό κατεστημένο, το βιοϊατρικό μοντέλο της εξάρτησης ως «χρονίας, εγκεφαλικής νόσου» και την επιβολή της πολιτικής της υποκατάστασης ως μέσον κοινωνικού ελέγχου και αποκλεισμού. Σήμερα αριθμεί πάνω από 30 δομές στην Αττική με πρότυπα προγράμματα για εξαρτημένες μητέρες με τα παιδιά τους, για εφήβους, για νέες γυναίκες, για άτομα με συννοσηρότητα, προβληματική χρήση διαδικτύου, διατροφικές διαταραχές κ.α.
Έχει εκδώσει 5 βιβλία («Ψάξαμε ανθρώπους και βρήκαμε σκιές. Το αίνιγμα της τοξικομανίας», «Η περίπτωση Ευρυδίκη. Η κλινική της τοξικομανίας», «Ψυχοθεραπεία και Τέχνη στην απεξάρτηση. Το παράδειγμα του 18 ΑΝΩ», «Το αδύνατο πένθος και η κρύπτη. Ο τοξικομανής και ο θάνατος», «Ταπείνωση και ντροπή. Γυναίκες τοξικομανείς») και έχει συμμετάσχει σε πολλούς συλλογικούς τόμους με θέματα ψυχικής υγείας και εξαρτήσεων.
Μετά τη συνταξιοδότησή της από το ΕΣΥ, το 2013, συμμετέχει στο συλλογικό έργο που προσφέρουν τα ιατρεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ως μια μορφή αντίστασης στην ανθρωπιστική καταστροφή.
