Επιβίωση, αλλοτρίωση, ελευθερία, επικοινωνία, αυτοπραγμάτωση

Raoul Vaneigem: «Βασικές κοινοτοπίες» – 

Εκείνοι που μιλάνε για επανάσταση και ταξική πάλη, δίχως να αναφέρονται ρητά στην καθημερινή ζωή, δίχως να καταλαβαίνουν τι είναι ανατρεπτικό στον έρωτα και τι είναι θετικό στην άρνηση των περιορισμών, αυτοί οι άνθρωποι έχουν ένα πτώμα μέσα στο στόμα τους.

Πρέπει να κατανοήσουμε τη λειτουργία τής αλλοτρίωσης ως συνθήκης επιβίωσης μέσα σ’ αυτό το κοινωνικό πλαίσιο. Η εργασία των μη κατόχων διέπεται από τις ίδιες αντιφάσεις όπως και το δικαίωμα στερητικής ιδιοποίησης. Τους μετατρέπει σε κατεχόμενους, σε παραγωγούς ιδιοποίησης και σε αυτουργούς του ίδιου τους του αποκλεισμού αλλά αντιπροσωπεύει τη μοναδική δυνατότητα επιβίωσης για τούς δούλους, τούς δουλοπάροικους, τούς εργαζόμενους — σε τέτοιο βαθμό ώστε η δραστηριότητα που επιτρέπει τη συνέχιση τής ύπαρξης στερώντας της κάθε περιεχόμενο καταλήγει να αποκτήσει θετικό νόημα με μια ευεξήγητη όσο και καταχθόνια αντιστροφή οπτικής. Όχι μόνο η εργασία έχει καταξιωθεί (με τη μορφή τής θυσίας στο παλιό καθεστώς, με την αποκτηνωτική όψη στην αστική ιδεολογία), αλλά, ήδη από πολύ νωρίς, το να δουλεύεις για έναν αφέντη, το να αλλοτριώνεσαι με την εφησυχασμένη συνείδηση τής συγκατάθεσης, έγινε το αξιέπαινο και μετά βίας αμφισβητήσιμο τίμημα τής επιβίωσης. Η ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών παραμένει η αποτελεσματικότερη εξασφάλιση τής αλλοτρίωσης, εκείνη που τη συγκαλύπτει καλύτερα δικαιολογώντας την πάνω στη βάση μιας αδήριτης αναγκαιότητας. Η αλλοτρίωση κάνει τις ανάγκες αναρίθμητες γιατί δεν ικανοποιεί καμία, σήμερα η έλλειψη ικανοποίησης μετριέται σε αριθμούς αυτοκινήτων, ψυγείων, τηλεοράσεων: το αλλοτριωτικά αντικείμενα δεν έχουν πιά τη δολιότητα ούτε το μυστήριο κάποιας υπερβατικότητας, βρίσκονται μπροστά μας μ’ όλη τη χειροπιαστή τους φτώχεια. Ο πλούσιος είναι σήμερα εκείνος που κατέχει τον μεγαλύτερο αριθμό φτωχών αντικειμένων.

Μέχρι τώρα η επιβίωση μας εμπόδισε να ζήσουμε. Γι’ αυτό πρέπει να περιμένουμε πολλά από την αδυνατότητα της επιβίωσης που αναγγέλλεται στο εξής με πασιφανή τρόπο, κάτι που γίνεται ακόμα πιο αδιαμφισβήτητο στο μέτρο που η βολή και η υπεραφθονία στα στοιχεία της επιβίωσης μας εξωθούν στην αυτοκτονία ή την επανάσταση.

…………………………………………………………………

Όλα όσα σχετίζονται με τη σκέψη, σχετίζονται με το θέαμα. Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν με τον τρόμο, εντέχνως καλλιεργούμενο από την εξουσία, μήπως ξυπνήσουν και αποκτήσουν επίγνωση τού εαυτού τους. Η υποβολή, που είναι η ειδική ποίηση τής εξουσίας, επεκτείνει τόσο πολύ την κυριαρχία της (όλος ο υλικός εξοπλισμός ανήκει σ’ αυτήν: τύπος, τηλεόραση, παραγωγή στερεοτύπων, μαγεία, παράδοση, οικονομία, τεχνική — αυτό που αποκαλούμε εγκάθειρκτη γλώσσα), ώστε σχεδόν κατορθώνει να διαλύσει αυτό που ο Μαρξ αποκαλούσε μη κυριαρχούμενο τομέα για να τον αντικαταστήσει μ’ έναν άλλο, αυτόν του «επιβιώνοντος».

…………………………………………………………………….

Η ελευθερία μας είναι ελευθερία μιας αφηρημένης χρονικότητας όπου κατονομαζόμαστε στη γλώσσα της εξουσίας (τα ονόματα αυτά είναι οι ρόλοι που μάς ανατίθενται) και η μοναδική δυνατότητα επιλογής που μάς αφήνεται είναι να βρούμε συνώνυμα επισήμως αναγνωρισμένα σαν τέτοια. Αντίθετα, στο χώρο τής αυθεντικής μας πραγμάτωσης (στο χώρο της καθημερινής μας ζωής) δεσπόζει η σιωπή. Δεν υπάρχει όνομα για να κατονομάσει το χώρο τού βιώματος, να όχι στην ποίηση, στη γλώσσα που ελευθερώνεται από την κυριαρχία της εξουσίας.

…………………………………………………………………

Το δράμα της συνείδησης για το οποίο κάνει λόγο ο Χέγκελ είναι πολύ περισσότερο συνείδηση του δράματος. Ο Ρομαντισμός αντηχεί σαν κραυγή τής ψυχής τής ξεριζωμένης απ’ το σώμα, ένας πόνος ακόμα πιο αβάσταχτος στο μέτρο που ο καθένας βρίσκεται ολομόναχος απέναντι στην πτώση τής ιερής ολότητας και όλων των οίκων των Ώσερ(*).

• «Η πτώση του οίκου των Ώσερ» – έργο του Έντγκαρ Άλλαν Πόε

Η ολότητα είναι η αντικειμενική πραγματικότητα στην κίνηση της οποίας η υποκειμενικότητα μπορεί να ενταχθεί μόνο με τη μορφή πραγμάτωσης. Ό,τι δεν είναι πραγμάτωση της καθημερινής ζωής προσχωρεί στο θέαμα όπου η επιβίωση είναι κατεψυγμένη (χειμερία νάρκη) και κομμένη σέ φέτες. Δεν υπάρχει αυθεντική πραγμάτωση παρά μόνο μέσα στην αντικειμενική πραγματικότητα, στην ολότητα. Όλα τα υπόλοιπα είναι καρικατούρα. Η αντικειμενική πραγμάτωση που συντελείται μέσα στον μηχανισμό τού θεάματος δεν είναι παρά επιτυχία χειραγωγημένων από την εξουσία αντικειμένων (“αντικειμενική πραγμάτωση μέσα στην υποκειμενικότητα” των γνωστών καλλιτεχνών, των βεντετών, των προσωπικοτήτων τού Who’s Who). Στο επίπεδο τής οργάνωσης τής φαινομενικότητας, κάθε επιτυχία — και παρόμοια κάθε αποτυχία — διογκώνεται ώσπου να γίνει στερεότυπο, και εκλαϊκεύεται από τα μέσα ενημέρωσης σαν να ήταν η μόνη δυνατή επιτυχία ή αποτυχία. Μέχρι τώρα η εξουσία ήταν ο μόνος κριτής, έστω κι να η κρίση της υπόκειτο σέ πιέσεις. Τα κριτήριά της είναι τα μόνα έγκυρα για όσους αποδέχονται το θέαμα και αρκούνται να κρατούν κάποιο ρόλο μέσα στους κόλπους του. Σ’ εκείνη τη σκηνή δεν υπάρχουν πιά καλλιτέχνες, υπάρχουν μόνο κομπάρσοι.

…………………………………………………………………

Όπως ο Θεός αποτελούσε το σημείο αναφοράς τής ενωτικής κοινωνίας τού παρελθόντος, έτσι κι εμείς ετοιμαζόμαστε να δώσουμε σε μια εφικτή τώρα ενωτική κοινωνία το κεντρικό σημείο αναφοράς της. Αλλά το σημείο αυτό δεν μπορεί να είναι αμετακίνητο. Αντιπροσωπεύει, ενάντια στην αείποτε επαναλαμβανόμενη σύγχυση που η κυβερνητικο-ποιημένη κοινωνία αντλεί απ’ το παρελθόν τής απανθρωπιάς, το παιχνίδι όλων των ανθρώπων, τη «ρέουσα τάξη τού μέλλοντος».

Ραούλ ΒΑΝΕΓΚΕΜ

Απόσπασμα από το βιβλίο «ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΟΠΙΕΣ» -Εκδόσεις ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ